Μπορεί να είναι λίγοι αυτοί που το θυμούνται αλλά ο εκ των βασικών υπευθύνων για το άθλιο χάλι που βρίσκεται σήμερα το διεθνές σύστημα και κυρίως η Δύση, αποκαλούμενη ως ελεύθερος κόσμος, πρώην Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών, μετά το τετ α τετ δείπνο που είχε με την Γερμανίδα Καγκελάριο, Άγκελα Μέρκελ, κατά την επίσκεψή του στο Βερολίνο, λίγο πριν αποχωρήσει από τον Λευκό Οίκο, είχε δηλώσει ανοικτά ότι αποτελεί τη διάδοχό του στην ηγεσία του διεθνούς συστήματος.
Προφανώς ο κ. Ομπάμα να είχε αρχίσει να οσμίζεται τότε ότι διάδοχός του στο Οβάλ Γραφείο δεν θα ήταν το άλλο μέλος της ηγετικής ομάδας του διεθνούς συστήματος η Χίλαρι Κλίντον, αλλά ο αντάρτης, Ντόναλντ Τράμπ, όπερ και εγένετο.
Ο Ντόναλντ Τράμπ, κόντρα στις επιθυμίες του παγκόσμιου συστήματος, αλλά και της κ. Μέρκελ, κάθεται πλέον στο Οβάλ Γραφείο, και σήμερα συναντάται στο Λευκό Οίκο με την Καγκελάριο της Γερμανίας, σε μια συνάντηση που θα κρίνει πολλά. Ο Πρόεδρος Τράμπ και η Καγκελάριος Μέρκελ, είναι χωρίς αμφιβολία οι ηγέτες των δυο πυλώνων αυτού που έχουμε συνηθίσει να αποκαλούμε Δύση, των ΗΠΑ και της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Το πώς θα διαμορφωθεί η σχέση μεταξύ τους θα διαμορφώσει την πορεία του διεθνούς συστήματος για τις επόμενες δεκαετίες. Ότι και να ειπωθεί δημόσια τα σημάδια και τα δεδομένα δεν είναι ιδιαίτερα ελπιδοφόρα.
Μόλις πριν δυο εβδομάδες η κυβέρνηση Τράμπ έδωσε στη δημοσιότητα οδηγίες για ένα νέο εμπορικό πλαίσιο το οποίο εν ολίγοις καλεί για ένα ουσιαστικό ξήλωμα του παγκόσμιου εμπορικού πλαισίου που ισχύει μέχρι σήμερα.
Ο βασικός θεσμός αυτού του συστήματος είναι ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου (WTO), ένας θεσμός που στην ουσία δημιουργήθηκε από την Ουάσιγκτον για να διαχειρίζεται το παγκόσμιο εμπόριο, μέσω μεσολάβησης και επίλυσης εμπορικών διαφορών. Ο WTO δεν είναι απλός ένας θεσμός συνάντησης ηγετών όπως για παράδειγμα το G20. Πρόκειται για έναν οργανισμό που έχει προκύψει από συμφωνία την οποία έχει επικυρώσει η Αμερικανική Γερουσία και βρίσκεται στο κέντρο του νομικού πλαισίου της οικονομίας των ΗΠΑ.
Οι νέες οδηγίες της κυβέρνησης Τράμπ (στη διαμόρφωση των οποίων έχει μεγάλη συμβολή 0 Υπουργός Εμπορίου Γουίλμπορ Ρός) είναι ίσως το πιο λεπτομερές κείμενο πολιτικής που έχει παράγει μέχρι αυτή τη στιγμή ο Λευκός Οίκος.
Σε αυτό το εκατοντάδων σελίδων κείμενο ο Αμερικανός Πρόεδρος ξεκαθαρίζει ότι οι Αμερικανοί Πολίτες είναι υπόλογοι έναντι του νόμου των ΗΠΑ και όχι των αποφάσεων του WTO. Και στην περίπτωση που υπάρχει σύγκρουση, ο νόμος των ΗΠΑ, υπερισχύει.
Μπορεί ο κόσμος και τα μέσα ενημέρωσης διεθνώς να ασχολούνται εδώ και εβδομάδες με τα Προεδρικά Διατάγματα του κ. Τράμπ για τους μετανάστες, τις σχέσεις του επιτελείου του με τη Ρωσία, και τις φορολογικές του δηλώσεις, παρόλα αυτά αυτό που θα κρίνει το πως θα εξελιχθεί ο κόσμος τις επόμενες δεκαετίες εξαρτάται από την εφαρμογή αυτού του νέου πλαισίου.
Ο WTO και το διεθνές εμπορικό σύστημα δεν μπορεί να λειτουργήσει χωρίς η αγορά της μεγαλύτερης οικονομίας του κόσμου να είναι ανοικτή, και χωρίς το μεγαλύτερο ναυτικό του κόσμου να κινεί εξαγωγές και εισαγωγές για τον υπόλοιπο πλανήτη. Αυτό που δεν έχουν κατανοήσει πολλοί, και κυρίως οι ηγεσίες του μέχρι σήμερα συστήματος διεθνώς είναι ότι δεν είναι σημαντικό για τις ΗΠΑ το πως θα εξελιχθούν τα πράγματα.
Αλλά για τον υπόλοιπο κόσμο είναι κρίσιμο το πόσο χρόνο θα πάρει για τις ΗΠΑ η μετάβαση από το σύστημα του Breton Woods.
Δηλαδή το εάν θα γίνει σταδιακά μέσα σε μια δεκαετία ή ξαφνικά σε μια στιγμή, όταν η Ουάσιγκτον αποφασίσει ότι θέλει να το κάνει. Η εκλογή και η Προεδρία Τράμπ όπως όλα δείχνουν φέρνει αυτό το ξαφνικά, τη μια στιγμή. Είναι πραγματικά πολύ λίγες οι χώρες που έχουν να χάσουν όσα η Γερμανία από μια τέτοια εξέλιξη, και η κ. Μέρκελ ετοίμασε τις βαλίτσες της για τη μετάβαση στην Ουάσιγκτον, έχοντας αυτό το τρομακτικό ενδεχόμενο στο μυαλό της.
Η Γερμανία είναι μια πολύπλοκη χώρα. Τα κρατίδια που την αποτελούν έχουν πολύ πιο ισχυρές τοπικές από ότι εθνικές ταυτότητες και συμφέροντα. Όταν όμως αποφασίζουν να δρουν με μια ατζέντα προκαλούν φόβο σε όλους τους άλλους, και αυτό είναι κάτι που έχει αρχίσει να γίνεται πλέον ξεκάθαρα ορατό στην υπόλοιπη Ευρώπη και στο εσωτερικό της ΕΕ. Και όσο πάει θα ενισχύεται όλο και περισσότερο. Ιστορικά μια πολυδιασπασμένη Γερμανία είναι διαχειρίσιμη. Μια ενωμένη Γερμανία δημιουργεί το αίσθημα στους άλλους ότι πρέπει να τη διαλύσουν.
Στις διεθνείς σχέσεις ιστορικά αυτό αποτελεί το γρίφο, πως να απαντήσει κανείς το ερώτημα, Γερμανία. Η ιστορία και δυο Παγκόσμιοι Πόλεμοι, έχουν καταδείξει ότι η απάντηση είναι πόλεμος η κατοχή. Μοναδική εξαίρεση σε αυτή την καταστροφική απάντηση είναι η εποχή που η Ουάσιγκτον έχει τον έλεγχο.
Το σύστημα ελεύθερου εμπορίου του Breton Woods δημιουργήθηκε με μοναδικό σκοπό να ενώσει τον κόσμο σε ένα σύστημα αποτροπής, ανάσχεσης, και τελικά καταστροφής της Σοβιετικής Ένωσης. Μέσα σε αυτό το σύστημα η Γερμανία δεν αποτελούσε στόχο, αλλά ενσωματωμένο μέλος. Για πρώτη φορά στην ιστορία της η Γερμανία, μέσα σε αυτό το σύστημα, μπορούσε να εξαπλωθεί οικονομικά, χωρίς να απειλείται από εισβολή. Η περίοδος από την δημιουργία του Breton Woods δεν αποτελεί μια περίοδο ειρήνης και ευημερίας μόνο για το παγκόσμιο σύστημα, αλλά για πρώτη φορά στην ιστορία της και για την Γερμανία.
Η ψυχρή αλήθεια είναι ότι χωρίς την Ουάσιγκτον να στηρίζει το σύστημα του Breton Woods, δεν υφίσταται ελεύθερο εμπόριο. Και εδώ είναι που διερωτάται κανείς.
Χωρίς ελεύθερο εμπόριο, είναι δυνατόν να υπάρξει ΕΕ και ΝΑΤΟ; Χωρίς ελεύθερο εμπόριο η Γερμανία βρίσκεται ξανά ανοικτή στον ανταγωνισμό που ακούει στο όνομα Ευρώπη, όπου είναι με διαφορά ο πιο ισχυρός παίκτης. Αλλά, όπως έχει αποδειχθεί ιστορικά, ένας παίκτης που στο τέλος δεν μπορεί να κερδίσει.
Ο παρακάτω χάρτης και τα στοιχεία που περιλαμβάνει για τις εξαγωγές της Γερμανίας σε παγκόσμια κλίμακα, αποδεικνύει του λόγου το αληθές των παραπάνω επιχειρημάτων.
Η Γερμανίδα Καγκελάριος, σήμερα στο Λευκό Οίκο, έχει να αντιμετωπίσει μια σχεδόν αδύνατη αποστολή. Πρέπει να πείσει τον Πρόεδρο Τράμπ, ότι όλα αυτά που πιστεύει και γνωρίζει, αποτελούν καταστροφή, για τη Γερμανία, την Ευρώπη, και το παγκόσμιο σύστημα. Και πάνω από όλα ότι αποτελούν και κάτι αρνητικό για τους απλούς Αμερικανούς πολίτες και την καθημερινότητά τους. Κάτι αρνητικό για τις στρατηγικές επιδιώξεις της Ουάσιγκτον, αλλά και για τον ίδιο τον κ. Τράμπ και την προεδρία του. Και πρέπει αυτό να το πετύχει χωρίς να προκαλέσει κάτι χειρότερο.
Άλλωστε, δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι ο Αμερικανός Πρόεδρος, έχει σκοπό να διαλύσει τη Γερμανία. Απλά, όπως όλα δείχνουν, το όλο ζήτημα δεν τον καίει. Σαν αποτέλεσμα αυτή η συζήτηση θα είναι εξαιρετικά δύσκολη για την Καγκελάριο. Η χρονική στιγμή δεν θα μπορούσε να είναι χειρότερη για την κ. Μέρκελ. Η ΕΕ τρίζει επικίνδυνα και οι τριγμοί δεν πρόκειται να σταματήσουν, άσχετα από το τι θα πράξουν οι ΗΠΑ.
Η Μεγάλη Βρετανία, παρά τα εμπόδια που βάζουν οι νοσταλγοί της ΕΕ και την αναστάτωση που προκαλεί η γραφική κυρία Στούρτζεν της Σκωτίας, έχει ξεκινήσει και όπως και να έχει θα ολοκληρώσει το Brexit, παρέχοντας το παράδειγμα ότι το μέλλον της Ευρώπης, δεν περνά απαραίτητα μέσα από την ΕΕ.
Το Λονδίνο έχει ήδη ξεκινήσει διαπραγματεύσεις συμφωνιών ελεύθερου εμπορίου με τις ΗΠΑ, τον Καναδά, την Τουρκία, την Ινδία, την Αυστραλία, αλλά και την European Free Trade Association. Γερμανία και Βρυξέλλες, τρέμουν στην ιδέα ότι το Ηνωμένο Βασίλειο δεν θα καταστραφεί μετά την αποχώρησή του από την ΕΕ, και γιαυτό απειλούν και βάζουν εμπόδια την πορεία του Brexit.
Στο εσωτερικό της ΕΕ, παρά την προσπάθεια να περάσει προς τα έξω μια εικόνα ότι όλα βαίνουν καλώς, τα προβλήματα είναι σοβαρά και όσο πάνε θα διευρύνονται. Η κρίση με την Πολωνία γύρω από την εκλογή Τούσκ, η διαρκής κόντρα με την κυβέρνηση της Ουγγαρίας, και οι συνεχείς τριγμοί στην ευρωζώνη, είναι μερικά από αυτά τα προβλήματα.
Μια παλαιά ελληνική παροιμία λέει, «ο πνιγμένος πιάνεται από τα μαλλιά». Και αυτό ταιριάζει απόλυτα στα πανηγύρια της αποκομμένης από την πραγματικότητα ευρωπαϊκής ηγεσίας, η οποία έσπευσε να πανηγυρίσει την πύρειο νίκη του πρωθυπουργού Ρούτε, έναντι του εθνικιστή Βίλντερς στις εκλογές της Ολλανδίας. Αποτυγχάνοντας, βέβαια να προσέξει το γεγονός ότι ο Ρούτε υιοθέτησε σχεδόν εξ ολοκλήρου την ατζέντα του Βίλντερς και παρόλα αυτά έχασε αρκετές έδρες. Επίσης, επιμελώς αγνοήθηκε από τα πανηγύρια της ηγεσίας της σημερινής Ευρώπης ότι ο Πρόεδρος του φοβερού και τρομερού Eurogroup (υπό το ζυγό και τα κελεύσματα του οποίου αναπνέει η Ελλάδα) Γερούν Ντάϊσενμπλουμ και το κόμμα του κατέρρευσαν.
Και πάνω από όλα όλοι ηγεσίες και μέσα ενημέρωσης στάθηκαν στο γεγονός ότι ο Βίλντερς δεν βγήκε πρώτος, και όχι στο ότι ανέβασε ποσοστά και έδρες. Η Τουρκία βρίσκεται σε διαρκή πόλεμο με τις Βρυξέλες και όλο το ευρωπαϊκό σύστημα, απειλώντας καθώς πλησιάζουμε στο καλοκαίρι, να ακυρώσει τη συμφωνία με την ΕΕ για το προσφυγικό.
Και ο Ταγίπ Ερντογάν, έχοντας, και την ανοχή της Μέρκελ και της ευρωπαϊκής ηγεσίας, ξεφύγει εντελώς στολίζει σε καθημερινή βάση πλέον τους πάντες με βαρύτατες εκφράσεις και χαρακτηρισμούς. Η Ρωσία ενισχύει τη θέση της στην Ουκρανία. Και η στάση που έχουν επιλέξει να ακολουθήσουν οι ευρωπαϊκές ηγεσίες, απέναντι στον Πρόεδρο Τράμπ, αποτελεί βούτυρο στο ψωμί του Βλαντιμίρ Πούτιν.
Σε αυτή τη συγκυρία και με αυτά τα μη αμφισβητήσιμα δεδομένα συναντάται με τον Αμερικανό Πρόεδρο, η Καγκελάριος. Σε τέτοιου επιπέδου σχέσεις οι προσωπικότητες και η χημεία μεταξύ προσώπων έχει τη σημασία της. Και στην περίπτωση Τράμπ – Μέρκελ, οι ενδείξεις δεν είναι θετικές. Η Καγκελάριος έχει, και σωστά, τη φήμη μια προσωπικότητας που είναι μεθοδική, δύσκολη στο να δεσμευτεί, και πολύ συγκρατημένη. Ο Πρόεδρος Τράμπ, την ίδια στιγμή είναι ένας εκ διαμέτρου αντίθετος χαρακτήρας. Οπότε, σε μια στιγμή που θα ήταν πολύ θετικό να είχαμε χαρακτήρες που θα ταίριαζαν, έχουμε ακριβώς το αντίθετο. Το μοναδικό σημείο ελπίδας που θα μπορούσε να πει κανείς ότι έχει η κ. Μέρκελ, σε αυτή τη συνάντηση είναι κάτι να γίνει και στο τέλος, οι πολιτικές του Αμερικανού Προέδρου στο χώρο του εμπορίου να μην υλοποιηθούν. Η ελπίδα αυτή θα μπορούσε να βασιστεί στο γεγονός ότι σύμφωνα με πληροφορίες υπάρχουν μεγάλες διαφωνίες στο Λευκό Οίκο, ανάμεσα στην οικονομική ομάδα του Προέδρου Τράμπ.
Από τη μια πλευρά βρίσκονται οι σκληροί Στήβ Μπάνον και Πήτερ Ναβάρο, και από την άλλη στελέχη όπως ο επικεφαλής του Εθνικού Συμβουλίου Οικονομίας Γκάρι Κόν. Στη μέση, και αποτελεί μια κατηγορία μόνος του ο στενός, για δεκαετίες φίλος του Προέδρου, Υπουργός Εμπορίου, Γουίλμπορ Ρός. Παρόλα αυτά οι ελπίδες αυτές έχουν πολύ μικρή πιθανότητας να ευοδωθούν.
Ένα άλλο μη θετικό γεγονός για τη Γερμανίδα Καγκελάριο, είναι ότι, εκτός απρόοπτου, από τη συνάντηση στο Λευκό Οίκο, θα απουσιάζουν Υπουργοί όπως ο Εθνικής Άμυνας, Στρατηγός Τζέημς Μάτις, και ο Σύμβουλος Εθνικής Ασφάλειας, στρατηγός Μακ Μάστερ. Πρόκειται για στελέχη της κυβέρνησης Τράμπ, τα οποία έχουν μεγάλη επιρροή και η στρατηγική τους θεώρηση περνά μέσα από την παραδοσιακή της ασφάλειας και δεν είναι αμιγώς οικονομική.
Η αμερικανική οικονομία είναι η λιγότερο ενσωματωμένη στο διεθνές σύστημα οικονομία. Η δημιουργία του Breton Woods ήταν μια στρατηγική επιλογή της Ουάσιγκτον, η οποία είχε να κάνει αποκλειστικά με τη μάχη του Ψυχρού Πολέμου, και καθόλου με το κέρδος στον οικονομικό τομέα. Σαν αποτέλεσμα, η μη συμμετοχή Υπουργών και Συμβούλων του Προέδρου από το χώρο της ασφάλειας στις συζητήσεις, εξασθενούν ακόμη πιο πολύ τις ελπίδες για θετικές εξελίξεις.
Όπως αποδεικνύουν τα παραπάνω η σημερινή συνάντηση και οι συζητήσεις που θα διεξαχθούν στο Λευκό Οίκο κατά τη διάρκεια της συνάντησης του Προέδρου Τράμπ με την Καγκελάριο Μέρκελ, είναι καθοριστικές για το μέλλον και τη μορφή που θα πάρει το διεθνές σύστημα και κυρίως αυτό που αποκαλούμε Δύση. Το μόνο σίγουρο είναι ότι σε καμία περίπτωση η νέα εικόνα δεν θα έχει καμία σχέση με αυτό που γνωρίζουμε μέχρι σήμερα.
17/03/2017
Ο Δημήτρης Γ. Απόκης, είναι Διεθνολόγος, Απόφοιτος του The Paul H. Nitze, School of Advanced International Studies, The Johns Hopkins University, και Δημοσιογράφος.