«...από τόλμη, που δημιουργεί η ανάγκη εξαιτίας της φτώχειας, από πλεονεξία, που προκαλούν η ύβρις ή και η αυτοπεποίθηση της εξουσίας, είτε από τα πάθη, που κάθε φορά πιο ακατανίκητα τους διακατέχουν στις διάφορες συγκυρίες, οι άνθρωποι αναλαμβάνουν κινδύνους.
Σε κάθε περίσταση, ο πόθος και η ελπίδα – ο μεν προηγείται, η δε ακολουθεί, ο πρώτος σχεδιάζει την επιβουλή, η δεύτερη υποβάλλει την ιδέα ότι θα βοηθήσει η τύχη – βλάπτουν τα μέγιστα και, ενώ είναι αόρατα, είναι πιο ισχυρά από τα ορατά δεινά.
Μαζί με αυτά και η τύχη δεν συμβάλλει λιγότερο στο να οδηγεί τους ανθρώπους στην έπαρση· γιατί, ενίοτε, παρουσιάζεται αναπάντεχα και ωθεί κάποιους να διακινδυνεύσουν με μέσα υποδεέστερα, αλλά και τις πόλεις να διακινδυνεύσουν τα μέγιστα αγαθά, όπως την ελευθερία τους ή την εξουσία τους επί άλλων, αφού, μαζί με άλλους, ο καθένας, υπερτιμά αλόγιστα τις δυνάμεις του.
Απλά, είναι αδύνατο και αποτελεί ανοησία να πιστεύει κάποιος ότι η ανθρώπινη φύση, όταν έντονα επιθυμεί να πράξει κάτι, μπορεί να αποτραπεί είτε από τη δύναμη των νόμων είτε από κάποιον άλλο φόβο» (Γ.45.4-7).
Νέο βιβλίο για τη Θεωρία Απόφασης βασισμένο στο έργο του Θουκυδίδη.
Ο Θουκυδίδης έρχεται να αποκρυσταλλώσει, σε ένα μόνο έργο, μία ολόκληρη σχολή σκέψης, σοφίας και μεθοδολογικής προσέγγισης στη γνώση, αυτήν των Σοφιστών και των Ιπποκρατικών, γεγονός που τον αναδεικνύει σε δημιουργό αντάξιο των μεταγενεστέρων του Πλάτωνα και Αριστοτέλη. Για αυτούς τους λόγους εκτιμώ και υποστηρίζω πως ο Θουκυδίδης πρέπει να θεωρηθεί ως ο πρώτος παραγωγός θεωρίας της απόφασης και πολιτικής σκέψης εν γένει και πως ορθότερος όρος για να περιγραφεί το έργο του είναι ο όρος «Πόλεμος».
Ο Θουκυδίδης πιστεύω ακράδαντα πως είναι κάτι πολύ περισσότερο από ιστορικός, όπως άλλωστε πίστευαν και οι σχολιαστές της αρχαιότητας, όταν αναφέρονταν σε αυτόν αποκλειστικά με το «ο συγγραφεύς», σε αντίστιξη με τον Όμηρο, στον οποίον αναφέρονταν με το «ο ποιητής». Μέσα από τη μελέτη του πολέμου «Πελοποννησίων και Ἀθηναίων» ασχολείται με τα αίτια, τη λειτουργία και την κοινωνιολογία του φαινομένου, την ηγεμονία, τον ανταγωνισμό της ισχύος και την πόλωση, τη στρατηγική σε όλες της τις εκφάνσεις, τις συμμαχίες και τη συνοχή τους, τη συμβατική αποτροπή και τις προϋποθέσεις της, τη φύση και τη συμπεριφορά του ανθρώπου σε συνθήκες πολέμου, αλλά και το πολίτευμα και την ηγεσία – θέματα που, μετά από αυτόν, μελέτησαν ξανά οι Διεθνείς Σχέσεις μόλις στον 20ό αιώνα.
Φυσικά, η μελέτη του Θουκυδίδη, αλλά και εν γένει η διδασκαλία των Διεθνών Σχέσεων, για μένα και τη μεγάλη πλειοψηφία των μελετητών των Διεθνών Σχέσεων, εστιάζονται στα πολύ κεντρικά και σχετικά με τον πόλεμο θέματα. Το ζήτημα της απόφασης και των διεργασιών της δεν έχει απασχολήσει παρά μόνον εμμέσως θα έλεγα τη διεθνή βιβλιογραφία, κυρίως όταν οι κλασσικοί Ρεαλιστές ασχολούνται με την ανθρώπινη φύση ή οι επικριτές τους με το πόσο απαισιόδοξη και κυνική είναι η προσέγγισή τους. Ούτε και εμένα με είχε απασχολήσει, καθώς η προσοχή μου ήταν στραμμένη στα ζητήματα της ισχύος, η οποία είχε ως συγγραφικό αποτέλεσμα την περιγραφή και ανάλυση του φαινομένου της ηγεμονίας. Είναι ωστόσο αδύνατο να μην διαπιστώσει κανείς, όταν μελετήσει τον Πόλεμο, ότι υπάρχουν χαρακτηριστικά παραδείγματα αποφάσεων που έκριναν τις εξελίξεις, την ειρήνη και τον πόλεμο, την τύχη ανθρώπων και πόλεων στον αρχαίο κόσμο.
Ο παρών τόμος διαρθρώνεται σε πέντε κεφάλαια. Στο πρώτο επιχειρώ να εισάγω τον αναγνώστη στην έννοια και τη σχέση της απόφασης με την πολιτική, τις δυσκολίες και το κόστος της απόφασης. Στο δεύτερο κεφάλαιο παρουσιάζω τη διαχρονική εξέλιξη της ερμηνείας της απόφασης, την επιστημονική προσέγγισή της και τις σύγχρονες θεωρίες, τα θεωρητικά και πρακτικά οφέλη από αυτές, καθώς και τη διασύνδεσή τους με τη γνώση τις διαπραγματεύσεις και τη διαχείριση κρίσεων. Στο τρίτο κεφάλαιο, σε συνάρτηση και με βάση τη θουκυδίδεια έννοια της «ανάγκης», παρουσιάζονται οι αντικειμενικοί παράγοντες (χώρος, πληθυσμός, οργάνωση, θέση στο διεθνές σύστημα, εσωτερική και διεθνής συγκυρία, πλούτος) που επηρεάζουν τη διαδικασία και την εφαρμογή της απόφασης. Οι παράγοντες της απόφασης είναι εκείνες οι μεταβλητές τις οποίες οι θεωρίες συνδέουν με το αποτέλεσμα, δηλαδή την απόφαση και, εμμέσως, τις διαπραγματεύσεις ή τη διαχείριση κρίσεων.
Αμέσως μετά, παραδοσιακά, θα έπρεπε να ακολουθήσει, η κατά σειρά παρουσίαση των υποκειμενικών παραγόντων. Ωστόσο, σε αυτό το σημείο, το βιβλίο εισέρχεται πλήρως και αποκλειστικά στη μελέτη της θεωρίας απόφασης στον Θουκυδίδη. Και τούτο διότι η όποια θεωρία του, με μοναδική εξαίρεση τον παράγοντα «ανάγκη», στηρίζεται σχεδόν αποκλειστικά σε υποκειμενικές μεταβλητές, τις οποίες ο συγγραφέας αναφέρει και διατάσσει κατά τον τρόπο που ο ίδιος ερμηνεύει την απόφαση. Υποστηρίζω πως η θεωρία απόφασης αποτυπώνεται στον Θουκυδίδη στα εδάφια Α.75.3, Α.76,2 και Γ.45.4-7 και εκφέρεται ή διαρθρώνεται σε δύο διαδοχικές και συνδεδεμένες φάσεις ή διαστάσεις, οι οποίες παρουσιάζουν την κίνηση της ανθρώπινης συμπεριφοράς, από την φύση και την ανάγκη μέχρι τη λανθασμένη απόφαση και τις συνέπειές της. Η πρώτη αφορά τον άνθρωπο και την απόφαση, δηλαδή ότι ο άνθρωπος αναζητά την εξουσία και αποφασίζει με βάση τη φύση του, την ανάγκη, καθώς και την τιμή, το φόβο και το συμφέρον (Α.75.3, Α.76.2)· η σε βάθος μελέτη καθενός από αυτούς τους πέντε παράγοντες συνιστά την πρώτη διάσταση της θεωρίας απόφασης στον Θουκυδίδη και αναπτύσσεται στο τέταρτο κεφάλαιο.
Η δεύτερη διάσταση αφορά και πάλι τον άνθρωπο και τους κινδύνους της απόφασης ή καλύτερα το ότι ο άνθρωπος λαμβάνει για μία σειρά από λόγους λανθασμένες αποφάσεις που τον εξωθούν και εκθέτουν σε κινδύνους (Γ.45.4-7). Οι παράγοντες είναι και πάλι υποκειμενικοί. Με τη σειρά που αναφέρονται πρόκειται για την τόλμη, την αλαζονεία, τα πάθη, την ελπίδα και την τύχη. Οι υποκειμενικοί αυτοί παράγοντες επηρεάζουν την απόφαση, αλλά κάποιοι επηρεάζονται ως εξαρτημένες από εκείνους της προηγούμενης διάστασης. Γι αυτό και στο πέμπτο κεφάλαιο, ολοκληρώνοντας την αναζήτηση θεωρίας, παρουσιάζονται σε βάθος οι εν λόγω παράγοντες και η δεύτερη διάσταση θεωρίας απόφασης στον Θουκυδίδη. Τέλος, αντί επιλόγου, συζητώ, ξεκινώντας και πάλι από τον μεγάλο συγγραφέα, το ζήτημα της ύπαρξης ή μη «ορθής» απόφασης σε αυτόν ή και γενικότερα, με στόχο αφενός να συζητηθεί η ορθότητα της μεθοδολογίας και οι δυνατότητες βελτίωσης των αποφάσεων, αφετέρου να υπάρξει και μία σύγκριση ανάμεσα στο επιθυμητό και στο πραγματικό, στην ορθή και στην πραγματική ή και εσφαλμένη απόφαση.
Δείτε τα περιεχόμενα του βιβλίου:
Εισαγωγή
1. Η απόφαση
I. Αποφάσεις και Πολιτική
II. Η έννοια της απόφασης
III. Η δυσκολία της απόφασης: αβεβαιότητα και έλλειψη πληροφόρησης
IV. Απόφαση και κόστος
2. Η εξέλιξη της ερμηνείας της απόφασης
Ι. Μυθολογία, λογοτεχνία και θεολογία
II. Η απόφαση από τον Θουκυδίδη στη σύγχρονη εποχή
α. Ο Θουκυδίδης
β. Μετά τον Θουκυδίδη
II. Η επιστημονική προσέγγιση της απόφασης
III. Θεωρίες της απόφασης και χρησιμότητά τους
ΙV. Απόφαση, διαπραγματεύσεις και διαχείριση κρίσεων
V. Πρακτικά οφέλη
3. Η ανάγκη και το περιβάλλον του υποκειμένου
I. Η ανάγκη
II. Ο χώρος
α. Έκταση
β. Μορφολογία
γ. Γειτνίαση και απόσταση
δ. Κλίμα
III. Ο πληθυσμός
IV. Η οργάνωση
α. Η στατική διάσταση
β. Η δυναμική διάσταση
V. Η διεθνής θέση του κράτους
VI. Η εσωτερική και διεθνής συγκυρία
VII. Ο πλούτος
4. Θεωρία απόφασης στον Θουκυδίδη
Διάσταση 1η: Υποκείμενο και αποφάσεις
I. Εισαγωγή: η πρώτη διάσταση
II. Η ανθρώπινη φύση
III. Το συμφέρον
IV. Ο φόβος
α. Αιτίες του φόβου
β. Η λειτουργία του φόβου
i. Υποχώρηση στο φόβο
ii. Αντίδραση στο φόβο
γ. Η διαχείριση του φόβου
V. Η τιμή και η αισχύνη
α. Η τιμή
β. Η λειτουργία της τιμής
γ. Η διαχείριση της τιμής
δ. Η αισχύνη
5. Θεωρία απόφασης στον Θουκυδίδη
Διάσταση 2η: Υποκείμενο και οι λανθασμένες αποφάσεις
I. Εισαγωγή: η δεύτερη διάσταση
II. Η τόλμη
III. H αλαζονεία
α. Ύβρις
β. Έπαρση και υποτίμηση
IV. Τα πάθη
α. Η οργή
β. Το μίσος
V. Η ελπίδα
α. Η ελπίδα ως κίνητρο
β. Λειτουργία της ελπίδας
γ. Κριτική στην ελπίδα
VI. Η τύχη
6. Αντί επιλόγου: υπάρχει «ορθή» απόφαση;
Ο Θουκυδίδης πιστεύω ακράδαντα πως είναι κάτι πολύ περισσότερο από ιστορικός, όπως άλλωστε πίστευαν και οι σχολιαστές της αρχαιότητας, όταν αναφέρονταν σε αυτόν αποκλειστικά με το «ο συγγραφεύς», σε αντίστιξη με τον Όμηρο, στον οποίον αναφέρονταν με το «ο ποιητής». Μέσα από τη μελέτη του πολέμου «Πελοποννησίων και Ἀθηναίων» ασχολείται με τα αίτια, τη λειτουργία και την κοινωνιολογία του φαινομένου, την ηγεμονία, τον ανταγωνισμό της ισχύος και την πόλωση, τη στρατηγική σε όλες της τις εκφάνσεις, τις συμμαχίες και τη συνοχή τους, τη συμβατική αποτροπή και τις προϋποθέσεις της, τη φύση και τη συμπεριφορά του ανθρώπου σε συνθήκες πολέμου, αλλά και το πολίτευμα και την ηγεσία – θέματα που, μετά από αυτόν, μελέτησαν ξανά οι Διεθνείς Σχέσεις μόλις στον 20ό αιώνα.
Φυσικά, η μελέτη του Θουκυδίδη, αλλά και εν γένει η διδασκαλία των Διεθνών Σχέσεων, για μένα και τη μεγάλη πλειοψηφία των μελετητών των Διεθνών Σχέσεων, εστιάζονται στα πολύ κεντρικά και σχετικά με τον πόλεμο θέματα. Το ζήτημα της απόφασης και των διεργασιών της δεν έχει απασχολήσει παρά μόνον εμμέσως θα έλεγα τη διεθνή βιβλιογραφία, κυρίως όταν οι κλασσικοί Ρεαλιστές ασχολούνται με την ανθρώπινη φύση ή οι επικριτές τους με το πόσο απαισιόδοξη και κυνική είναι η προσέγγισή τους. Ούτε και εμένα με είχε απασχολήσει, καθώς η προσοχή μου ήταν στραμμένη στα ζητήματα της ισχύος, η οποία είχε ως συγγραφικό αποτέλεσμα την περιγραφή και ανάλυση του φαινομένου της ηγεμονίας. Είναι ωστόσο αδύνατο να μην διαπιστώσει κανείς, όταν μελετήσει τον Πόλεμο, ότι υπάρχουν χαρακτηριστικά παραδείγματα αποφάσεων που έκριναν τις εξελίξεις, την ειρήνη και τον πόλεμο, την τύχη ανθρώπων και πόλεων στον αρχαίο κόσμο.
Ο παρών τόμος διαρθρώνεται σε πέντε κεφάλαια. Στο πρώτο επιχειρώ να εισάγω τον αναγνώστη στην έννοια και τη σχέση της απόφασης με την πολιτική, τις δυσκολίες και το κόστος της απόφασης. Στο δεύτερο κεφάλαιο παρουσιάζω τη διαχρονική εξέλιξη της ερμηνείας της απόφασης, την επιστημονική προσέγγισή της και τις σύγχρονες θεωρίες, τα θεωρητικά και πρακτικά οφέλη από αυτές, καθώς και τη διασύνδεσή τους με τη γνώση τις διαπραγματεύσεις και τη διαχείριση κρίσεων. Στο τρίτο κεφάλαιο, σε συνάρτηση και με βάση τη θουκυδίδεια έννοια της «ανάγκης», παρουσιάζονται οι αντικειμενικοί παράγοντες (χώρος, πληθυσμός, οργάνωση, θέση στο διεθνές σύστημα, εσωτερική και διεθνής συγκυρία, πλούτος) που επηρεάζουν τη διαδικασία και την εφαρμογή της απόφασης. Οι παράγοντες της απόφασης είναι εκείνες οι μεταβλητές τις οποίες οι θεωρίες συνδέουν με το αποτέλεσμα, δηλαδή την απόφαση και, εμμέσως, τις διαπραγματεύσεις ή τη διαχείριση κρίσεων.
Αμέσως μετά, παραδοσιακά, θα έπρεπε να ακολουθήσει, η κατά σειρά παρουσίαση των υποκειμενικών παραγόντων. Ωστόσο, σε αυτό το σημείο, το βιβλίο εισέρχεται πλήρως και αποκλειστικά στη μελέτη της θεωρίας απόφασης στον Θουκυδίδη. Και τούτο διότι η όποια θεωρία του, με μοναδική εξαίρεση τον παράγοντα «ανάγκη», στηρίζεται σχεδόν αποκλειστικά σε υποκειμενικές μεταβλητές, τις οποίες ο συγγραφέας αναφέρει και διατάσσει κατά τον τρόπο που ο ίδιος ερμηνεύει την απόφαση. Υποστηρίζω πως η θεωρία απόφασης αποτυπώνεται στον Θουκυδίδη στα εδάφια Α.75.3, Α.76,2 και Γ.45.4-7 και εκφέρεται ή διαρθρώνεται σε δύο διαδοχικές και συνδεδεμένες φάσεις ή διαστάσεις, οι οποίες παρουσιάζουν την κίνηση της ανθρώπινης συμπεριφοράς, από την φύση και την ανάγκη μέχρι τη λανθασμένη απόφαση και τις συνέπειές της. Η πρώτη αφορά τον άνθρωπο και την απόφαση, δηλαδή ότι ο άνθρωπος αναζητά την εξουσία και αποφασίζει με βάση τη φύση του, την ανάγκη, καθώς και την τιμή, το φόβο και το συμφέρον (Α.75.3, Α.76.2)· η σε βάθος μελέτη καθενός από αυτούς τους πέντε παράγοντες συνιστά την πρώτη διάσταση της θεωρίας απόφασης στον Θουκυδίδη και αναπτύσσεται στο τέταρτο κεφάλαιο.
Η δεύτερη διάσταση αφορά και πάλι τον άνθρωπο και τους κινδύνους της απόφασης ή καλύτερα το ότι ο άνθρωπος λαμβάνει για μία σειρά από λόγους λανθασμένες αποφάσεις που τον εξωθούν και εκθέτουν σε κινδύνους (Γ.45.4-7). Οι παράγοντες είναι και πάλι υποκειμενικοί. Με τη σειρά που αναφέρονται πρόκειται για την τόλμη, την αλαζονεία, τα πάθη, την ελπίδα και την τύχη. Οι υποκειμενικοί αυτοί παράγοντες επηρεάζουν την απόφαση, αλλά κάποιοι επηρεάζονται ως εξαρτημένες από εκείνους της προηγούμενης διάστασης. Γι αυτό και στο πέμπτο κεφάλαιο, ολοκληρώνοντας την αναζήτηση θεωρίας, παρουσιάζονται σε βάθος οι εν λόγω παράγοντες και η δεύτερη διάσταση θεωρίας απόφασης στον Θουκυδίδη. Τέλος, αντί επιλόγου, συζητώ, ξεκινώντας και πάλι από τον μεγάλο συγγραφέα, το ζήτημα της ύπαρξης ή μη «ορθής» απόφασης σε αυτόν ή και γενικότερα, με στόχο αφενός να συζητηθεί η ορθότητα της μεθοδολογίας και οι δυνατότητες βελτίωσης των αποφάσεων, αφετέρου να υπάρξει και μία σύγκριση ανάμεσα στο επιθυμητό και στο πραγματικό, στην ορθή και στην πραγματική ή και εσφαλμένη απόφαση.
Δείτε τα περιεχόμενα του βιβλίου:
Εισαγωγή
1. Η απόφαση
I. Αποφάσεις και Πολιτική
II. Η έννοια της απόφασης
III. Η δυσκολία της απόφασης: αβεβαιότητα και έλλειψη πληροφόρησης
IV. Απόφαση και κόστος
2. Η εξέλιξη της ερμηνείας της απόφασης
Ι. Μυθολογία, λογοτεχνία και θεολογία
II. Η απόφαση από τον Θουκυδίδη στη σύγχρονη εποχή
α. Ο Θουκυδίδης
β. Μετά τον Θουκυδίδη
II. Η επιστημονική προσέγγιση της απόφασης
III. Θεωρίες της απόφασης και χρησιμότητά τους
ΙV. Απόφαση, διαπραγματεύσεις και διαχείριση κρίσεων
V. Πρακτικά οφέλη
3. Η ανάγκη και το περιβάλλον του υποκειμένου
I. Η ανάγκη
II. Ο χώρος
α. Έκταση
β. Μορφολογία
γ. Γειτνίαση και απόσταση
δ. Κλίμα
III. Ο πληθυσμός
IV. Η οργάνωση
α. Η στατική διάσταση
β. Η δυναμική διάσταση
V. Η διεθνής θέση του κράτους
VI. Η εσωτερική και διεθνής συγκυρία
VII. Ο πλούτος
4. Θεωρία απόφασης στον Θουκυδίδη
Διάσταση 1η: Υποκείμενο και αποφάσεις
I. Εισαγωγή: η πρώτη διάσταση
II. Η ανθρώπινη φύση
III. Το συμφέρον
IV. Ο φόβος
α. Αιτίες του φόβου
β. Η λειτουργία του φόβου
i. Υποχώρηση στο φόβο
ii. Αντίδραση στο φόβο
γ. Η διαχείριση του φόβου
V. Η τιμή και η αισχύνη
α. Η τιμή
β. Η λειτουργία της τιμής
γ. Η διαχείριση της τιμής
δ. Η αισχύνη
5. Θεωρία απόφασης στον Θουκυδίδη
Διάσταση 2η: Υποκείμενο και οι λανθασμένες αποφάσεις
I. Εισαγωγή: η δεύτερη διάσταση
II. Η τόλμη
III. H αλαζονεία
α. Ύβρις
β. Έπαρση και υποτίμηση
IV. Τα πάθη
α. Η οργή
β. Το μίσος
V. Η ελπίδα
α. Η ελπίδα ως κίνητρο
β. Λειτουργία της ελπίδας
γ. Κριτική στην ελπίδα
VI. Η τύχη
6. Αντί επιλόγου: υπάρχει «ορθή» απόφαση;