Μέγας Αλέξανδρος: O χαρισματικότερος επικοινωνιολόγος της αρχαιότητας
Ο μέγιστος των Ελλήνων είναι ο πρώτος και ο μόνος στρατηγός του αρχαίου κόσμου που επέλεξε να δώσει εξαιρετικά δύσκολες μάχες, υπό αντίξοες συνθήκες, να «αρνηθεί» εύκολες νίκες και να ρισκάρει τα πάντα, για να νικήσει επικοινωνιακά!
Για τον Αλέξανδρο του Φιλίππου Β' και της Ολυμπιάδας (356 π.Χ. — 323 π.Χ.) έχουν γραφτεί αναρίθμητα ιστορικά βιβλία, δοκίμια, επιστημονικές εργασίες, σενάρια κινηματογραφικών ταινιών, ποιήματα και μυθιστορήματα. Έχουν αναλυθεί και αναλύονται ακόμα διεξοδικά οι επιλογές του στα πεδία των μαχών και έχουν κυκλοφορήσει δεκάδες βιβλία ταξιδιωτικού και περιηγητικού χαρακτήρα, όπου οι συγγραφείς ακολούθησαν τα χνάρια του πρώτου Έλληνα αυτοκράτορα στις περιοχές απ' όπου πέρασε τα χρόνια της ξέφρενης πορείας του στη δόξα και τον καταστερισμό του στο πάνθεον των ηρώων.
Όμως, δεν έχει αναλυθεί επαρκώς η επιδεξιότητά του, η ευρηματικότητα και η υποδειγματική χρήση του όπλου της επικοινωνίας που βοήθησε στην απόλυτη επικράτηση στα πεδία των μαχών. Ο Μέγας Αλέξανδρος ήταν μέγιστος διαφημιστής της ισχύος του και πραγματοποίησε την πιο αξιοζήλευτη καμπάνια… μάρκετινγκ του ελληνικού πολιτισμού, που έχει γίνει ποτέ. Για να καταφέρει να δημιουργήσει εικόνα δικής του υπεροχής και να σκοτίσει τις καρδιές των αντιπάλων του με τα νέφη του φόβου και της απειλής έδωσε και μάχες τις οποίες τον συμβούλευσαν (φαινομενικά ορθώς) να μην δώσει.
Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της μάχης στον Γρανικό. Η μάχη του Γρανικού ουσιαστικά αποτελεί την πρώτη αναμέτρηση του εκστρατευτικού σώματος του Αλέξανδρου Γ' (το 334 π.Χ.) εναντίον συγκεντρωμένου στρατιωτικού σχηματισμού της αυτοκρατορίας των Αχαιμενιδών (των Περσών) γύρω από τη Ζέλεια της Φρυγίας στον Ελλήσποντο. Στρατηγοί των Περσών ήταν ο Αρσίτης, ο Ρεομίθρης, ο σατράπης της Λυδίας και της Ιωνίας Σπιθριδάτης, ο Πετήνης, ο Νιφάτης, ο γαμπρός του Δαρείου Μιθριδάτης και άλλοι επιφανείς Πέρσες.
Όπως αναφέρει ο Έλληνας ιστορικός Αρριανός (95 μ.Χ. — περίπου 180 μ.Χ.) στο Α' βιβλίο του έργου του «Αλεξάνδρου Ανάβασις», το οποίο αποτελεί μια από τις πιο αξιόπιστες πηγές για τη ζωή του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ο στρατηγός Παρμενίων συμβούλευσε τον Αλέξανδρο να μην προχωρήσει άμεσα στη μάχη, για λόγους πρακτικούς.
Στο 13o κεφ. του Α΄ βιβλίου του «Αλεξάνδρου Ανάβασις» (Αθήνα:1992 εκδόσεις Κάκτος, σελ. 71-75) διαβάζουμε:
«Ο Αλέξανδρος βρισκόταν κοντά στον Γρανικό, όταν έφτασαν ανιχνευτές και ανακοίνωσαν ότι οι Πέρσες έχουν παραταχθεί πέρα από το ποτάμι σαν να είναι έτοιμοι για μάχη. Έτσι, ο Αλέξανδρος ετοίμασε για μάχη και τη δική του στρατιά. Τότε πήγε και τον βρήκε ο Παρμενίωνας και του είπε τα εξής. "Βασιλιά, κρίνω ότι αυτή την στιγμή πρέπει να στρατοπεδεύσουμε έτσι όπως είμαστε στην όχθη του ποταμού. Μου φαίνεται πως οι εχθροί, που έχουν πολύ λιγότερο πεζικό από μας, δεν θα τολμήσουν να μας πλησιάσουν. Έτσι, αν μπορέσουμε, θα περάσουμε εύκολα το ποτάμι με το χάραμα. Αν περάσουμε πριν εκείνοι πάρουν τις θέσεις τους, θα τους αιφνιδιάσουμε. Δεν μου φαίνεται όμως εύκολο να το κατορθώσουμε τώρα, με τον στρατό παραταγμένο σε μέτωπο. Βλέπεις ότι πολλά μέρη του ποταμού δείχνουν βαθιά και οι όχθες είναι ψηλές και απόκρημνες. Αν περάσουμε άτακτα και παραταγμένοι με αυτόν τον τρόπο που είναι το ασθενέστερο σημείο μας, από μπροστά, καθώς θα βγαίνουμε, θα πέσει επάνω μας παραταγμένο το ιππικό του εχθρού. Και η πρώτη αποτυχία θα είναι φοβερή γι' αυτή τη μάχη και καθοριστική για την εξέλιξη του πολέμου"».Ο Αλέξανδρος με την απάντησή του έδειξε πόσο θανάσιμα μπορεί να πλήξουν μια στρατιωτική εκστρατεία οι… εντυπώσεις:
«Παρμενίωνα, τα ξέρω αυτά. Ντρέπομαι όμως εγώ, που πέρασα εύκολα τον Ελλήσποντο, να εμποδιστώ απ' αυτό το ρυάκι (υποβαθμίζοντας με αυτό το όνομα τον Γρανικό) να περάσω τον στρατό μου έτσι όπως είναι. Και αυτό δεν το κάνω ούτε για την φήμη των Μακεδόνων ούτε επειδή εγώ ίδιος επιζητώ τον κίνδυνο. Νομίζω όμως ότι οι Πέρσες θα πάρουν θάρρος και θα θεωρήσουν ότι μπορούν να μας αντιμετωπίζουν σαν ίσοι, αν δεν πάθουν αμέσως κάτι που να δικαιώνει τους φόβους τους».Ένα συντριπτικό και αστραπιαίο πλήγμα στην αρχή μιας αναμέτρησης, όντως, λειτουργεί αποθαρρυντικά για τον αντίπαλο. Ο χειρισμός των συναισθημάτων του εχθρού ήταν ένα πεδίο της στρατιωτικής αλλά και πολιτικής τέχνης που έδειξε να κατέχει ο Μέγας Αλέξανδρος.
Η εκδοχή του Πλουτάρχου
Στο έργο του Πλουτάρχου «Βίοι Παράλληλοι, Αλέξανδρος — Καίσαρ» (εκδόσεις Κάκτος, Αθήνα:1992) η εξιστόρηση της μάχης του Γρανικού και της προετοιμασίας για αυτήν δεν είναι τόσο εκτενής όσο εκείνη του Αρριανού. Ωστόσο, συμφωνεί στο σημείο όπου ο Αλέξανδρος δεν ήθελε να ανακόψει την πορεία του στον σχετικά μικρό ποταμό Γρανικό την στιγμή που είχε περάσει ολόκληρο Ελλήσποντο. Επίσης, ο Πλούταρχος (46 μ.Χ. — περ. 120 μ.Χ.) προσθέτει και μια εκ πρώτης όψεως εύθυμη αλλά ιδιαίτερα σημαντική λεπτομέρεια. Ο Αλέξανδρος προτείνει στους στρατιώτες του να λογίσουν ότι περνούν άλλον… μήνα αντί του κανονικού ώστε να ξεπεράσουν κάποιες προλήψεις και δεισιδαιμονίες που θα μπορούσαν να τους αποτρέψουν από το να δώσουν μάχη. Στο κεφ. 16 (σελ. 61) διαβάζουμε:
«Στο μεταξύ, αφού οι στρατηγοί του Δαρείου είχαν συγκεντρώσει μεγάλη δύναμη και είχαν παραταχθεί στο πέρασμα του Γρανικού, ήταν ανάγκη να δώσουν μάχη για την είσοδο και την κυριαρχία, σαν να ήταν οι πύλες της Ασίας. Όμως το βάθος του ποταμού και την ανωμαλία των απέναντι οχθών, που ήταν δύσβατες και έπρεπε να τις διαβούν με μάχη, οι περισσότεροι τις φοβούνταν και μερικοί πίστευαν ότι έπρεπε να τηρήσουν και τα έθιμα τα σχετικά με τον μήνα (γιατί κατά τον μήνα Δαίσιο οι βασιλείς των Μακεδόνων δεν συνήθιζαν να βγάζουν έξω τον στρατό τους). Τούτο το άλλαξε, με την εντολή να θεωρήσουν τον μήνα αυτόν ως τον δεύτερο Αρτεμίσιο. Όμως ο Παρμενίωνας δεν τους άφησε να το διακινδυνεύσουν, επειδή ήταν ήδη αργά και ο Αλέξανδρος είπε ότι θα ντρεπόταν τον Ελλήσποντο, αν φοβόταν τον Γρανικό, και τον διέσχισε μπαίνοντας στο ρεύμα με δεκατρείς ίλες ιππικού».Η μάχη στα Γαυγάμηλα
Η μάχη των Γαυγαμήλων το 331 π.Χ. ήταν το αποφασιστικότερο χτύπημα του Μεγάλου Αλεξάνδρου στην περσική αυτοκρατορία, την οποία κατέλυσε. Ο Αλέξανδρος δεν αξιοποίησε τη δυνατότητα (που φαινόταν ότι είχε) να δώσει τη μάχη αιφνιδιαστικά, μέσα στη νύχτα, πιάνοντας τους Πέρσες κυριολεκτικά στον ύπνο. Σύμφωνα με τον Πλούταρχο («Βίοι Παράλληλοι, Αλέξανδρος — Καίσαρ», κεφ. 31, σελ. 105-107, εκδόσεις Κάκτος, Αθήνα:1992) ο Αλέξανδρος δεν ήθελε με μια νίκη που θα κατακτάτο με δόλια επίθεση να δώσει ψυχολογικό αποκούμπι ούτε στον Δαρείο ούτε στους Πέρσες.
Έπρεπε η απογοήτευση έπειτα από καθαρή ήττα να τους οδηγούσε στην εγκατάλειψη της προσπάθειας:
«Και κατά τη διάρκεια του Βοηδρομιώνα έγινε έκλειψη σελήνης, στην αρχή περίπου των μυστηρίων που τελούνταν στην Αθήνα, και έντεκα νύχτες μετά την έκλειψη οι στρατοί ήλθαν αντιμέτωποι. Ο Δαρείος είχε οπλισμένη τη δύναμη του, και περιφερόταν με λαμπάδες ανάμεσα στις στρατιωτικές τάξεις, ενώ ο Αλέξανδρος, καθώς κοιμούνταν οι Μακεδόνες, πέρασε τη νύχτα μπροστά στη σκηνή με τον μάντη Αρίστανδρο, κάνοντας μυστικές τελετές και προσφέροντας θυσίες στον Φόβο. Οι μεγαλύτεροι από τους φίλους του και κυρίως ο Παρμενίων, καθώς όλη η πεδιάδα ανάμεσα στον Νιφάτη και τα Γορδυαία βουνά έμοιαζε να λάμπει από τα βαρβαρικά φώτα και από το στρατόπεδο ακουγόταν μια ακατανόητη και μπερδεμένη φωνή, σαν να προερχόταν από το βαθύ πέλαγος, έμειναν έκπληκτοι από το πλήθος και συζητώντας μεταξύ τους πόσο δύσκολο και μεγάλο έργο ήταν να συγκρουστούν ανοιχτά και να αντιμετωπίσουν τέτοιο μεγάλο πόλεμο, αφού πλησίασαν τον βασιλιά που είχε τελειώσει με τις τελετές, επιχειρούσαν να τον πείσουν να επιτεθεί κατά τη διάρκεια της νύχτας και με το σκοτάδι να καλυφθεί το φοβερό θέαμα της επερχόμενης μάχης.Κι αυτός αφού είπε αυτό το αξιομνημόνευτο: "Δεν κλέβω τη νίκη", φάνηκε σε μερικούς πως έδωσε παιδική και ματαιόδοξη απάντηση και αστειευόταν μπροστά σε τέτοιο κίνδυνο. Άλλοι όμως σκέφτηκαν πως και μπροστά σε τούτον τον κίνδυνο έδειχνε θάρρος και έπαιρνε σωστές αποφάσεις για το μέλλον, με το να μην παρέχει δικαιολογία στον Δαρείο, σε περίπτωση ήττας, να προσπαθήσει να κάνει κι άλλη επίθεση με πρόφαση τη νύχτα και το σκοτάδι, όπως προηγουμένως τα στενά, τα βουνά και τη θάλασσα. Γιατί ο Δαρείος δεν θα έπαυε να πολεμά λόγω έλλειψης ανθρώπων ή όπλων, αφού είχε τόσο μεγάλη δύναμη και τέτοια χώρα, παρά μόνο άμα χάσει το φρόνημα και την ελπίδα του, και φανερωθεί η αδυναμία του μετά από μεγάλη ήττα».
Αξίζει να σημειωθεί ότι η σιγουριά του Αλεξάνδρου για τη νίκη οφειλόταν τόσο σε στρατηγική όσο και σε επικοινωνιακή ανάλυση της δεδομένης κατάστασης. Μετά το νυχτερινό περιστατικό με την άρνησή του στον Παρμενίωνα να κάνει νυχτερινή επιδρομή στο περσικό στρατόπεδο, ο Πλούταρχος αναφέρει (κεφ. 32) ότι ο Αλέξανδρος κοιμήθηκε πολύ και εξήγησε στον απορημένο Παρμενίωνα τους λόγους της ψυχολογικής άνεσης που ένιωθε. Εκείνος κυνηγούσε τον Πέρση βασιλιά μέσα στην… έδρα του. Άρα, ποιος είναι ο νικητής;
«Αφού έφυγαν αυτοί, λέγεται ότι την υπόλοιπη νύχτα κοιμήθηκε μέσα στη σκηνή και με βαθύ ύπνο, παρόλο που δεν ήταν το συνήθειο του, έτσι που, όταν το πρωί ήλθαν οι στρατηγοί, απορούσαν, και δόθηκε απ' αυτούς το παράγγελμα για το πρόγευμα των στρατιωτών. Έπειτα, επειδή η περίσταση ήταν επείγουσα, ο Παρμενίων μπήκε στη σκηνή και. αφού στάθηκε μπροστά στο κρεβάτι τον φώναξε με τ' όνομα του δυο ή τρεις φορές. Και μόλις σηκώθηκε, τον ρώτησε τι είχε πάθει και κοιμόταν σαν να ήταν ήδη νικητής και όχι σαν να πρόκειται να δώσει την πιο μεγάλη από τις μάχες. Ο Αλέξανδρος τότε είπε χαμογελώντας: "Λοιπόν τι; Δεν σου φαινόμαστε ότι έχουμε ήδη νικήσει, αφού γλιτώσαμε το να περιφερόμαστε και να κυνηγούμε τον Δαρείο που αποφεύγει να δώσει μάχη στην τεράστια και ερειπωμένη χώρα του;"».Η καταγραφή του Αρριανού για όσα προηγήθηκαν της μάχης των Γαυγαμήλων συμπίπτει, σε αυτή την παράμετρο, με όσα εξιστόρησε ο Πλούταρχος. Στο 10ο κεφ. του Β΄ βιβλίου του «Αλεξάνδρου Ανάβασις» (Αθήνα:1992 εκδόσεις Κάκτος, σελ. 53-55) διαβάζουμε:
«Λένε τώρα ότι ο Παρμενίωνας πήγες την σκηνή του μέσα στη νύχτα και τον προέτρεψε να επιτεθεί στους Πέρσες· θα τους έπιανε στον ύπνο αναστατωμένους και πιο ευάλωτους στον πανικό με μια νυχτερινή επίθεση. Αυτός όμως του απάντησε μπροστά και σε άλλους ότι είναι ντροπή να κλέψει τη νίκη.· Ο Αλέξανδρος θα έπρεπε να νικήσει, καθαρά και χωρίς τεχνάσματα. Και αυτή η μεγάλη κουβέντα δεν φαινόταν υπερβολική αλλά έδειχνε θάρρος απέναντι στους κινδύνους».Ο ίδιος ο Αρριανός προσπάθησε να εξηγήσει τα κίνητρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου να μην «κλέψει» τη νίκη, αποδίδοντάς τα και σε πρακτικούς όσο και σε επικοινωνιακούς λόγους:
«Εμένα όμως μου φαίνεται πως έκανε και κάποιος συγκεκριμένους υπολογισμούς πάνω σε αυτό, γιατί μέσα στη νύχτα έχουν συμβεί πολλά παράλογα και στους καλά και στους άσχημα προετοιμασμένος για τη μάχη· και η καλύτεροι έχασαν την νίκη που, αντίθετα με ό,τι περίμεναν και οι δύο πλευρές, πήγε στους πιο αδύνατους. Εξάλλου, ο ίδιος ο Αλέξανδρος, διακινδύνευε προσωπικά στις μάχες συνέχεια και τα προβλήματα που δημιουργούσε η νύχτα του ήταν ολοφάνερα. Έπειτα, αν νικούσε τον Δαρείο, η κρυφή και νυχτερινή επίθεση θα έδειχνε ότι ήταν χειρότερος από τους Πέρσες και ο ίδιος και ο στρατός του».Ισχύς διά των εντυπώσεων
Τα περιστατικά που αναφέρθηκαν και τα οποία βασίζονται στις καταγραφές του Αρριανού και του Πλουτάρχου είναι δύο από τα πολλά που σχετίζονται με την ευφυΐα του Αλεξάνδρου στον επικοινωνιακό πόλεμο. H μελέτη πηγών που τον αφορούν (Πολύαινος, Αριστοτέλης, Κούρτιος, Ιουστίνος, Καλλισθένης, Ιώσηπος κ.ά) επιβεβαιώνει τα προαναφερθέντα για την ασύλληπτη ταχύτητα και την ακρίβεια της συνεκτίμησης των αμιγώς στρατιωτικών δεδομένων που αφορούσαν στην επιμελητεία και την ισορροπία δυνάμεων με τον εκάστοτε αντίπαλο και τη διαχείριση του κρίσιμου τομέα των εντυπώσεων.
Ο Μέγας Αλέξανδρος ήταν ο αξιότερος «μαρκετινίστας» της εκστρατείας του και διαφημιστής του Ελληνισμού που βάδισε επί γης. Το ξίφος του έκοβε εξίσου με τους λόγους που έλεγε ή με όσα απέφευγε να πει…
Ο μέγιστος των Ελλήνων είναι ο πρώτος και ο μόνος στρατηγός του αρχαίου κόσμου που επέλεξε να δώσει εξαιρετικά δύσκολες μάχες, υπό αντίξοες συνθήκες, να «αρνηθεί» εύκολες νίκες και να ρισκάρει τα πάντα, για να νικήσει επικοινωνιακά!
Για τον Αλέξανδρο του Φιλίππου Β' και της Ολυμπιάδας (356 π.Χ. — 323 π.Χ.) έχουν γραφτεί αναρίθμητα ιστορικά βιβλία, δοκίμια, επιστημονικές εργασίες, σενάρια κινηματογραφικών ταινιών, ποιήματα και μυθιστορήματα. Έχουν αναλυθεί και αναλύονται ακόμα διεξοδικά οι επιλογές του στα πεδία των μαχών και έχουν κυκλοφορήσει δεκάδες βιβλία ταξιδιωτικού και περιηγητικού χαρακτήρα, όπου οι συγγραφείς ακολούθησαν τα χνάρια του πρώτου Έλληνα αυτοκράτορα στις περιοχές απ' όπου πέρασε τα χρόνια της ξέφρενης πορείας του στη δόξα και τον καταστερισμό του στο πάνθεον των ηρώων.
Όμως, δεν έχει αναλυθεί επαρκώς η επιδεξιότητά του, η ευρηματικότητα και η υποδειγματική χρήση του όπλου της επικοινωνίας που βοήθησε στην απόλυτη επικράτηση στα πεδία των μαχών. Ο Μέγας Αλέξανδρος ήταν μέγιστος διαφημιστής της ισχύος του και πραγματοποίησε την πιο αξιοζήλευτη καμπάνια… μάρκετινγκ του ελληνικού πολιτισμού, που έχει γίνει ποτέ. Για να καταφέρει να δημιουργήσει εικόνα δικής του υπεροχής και να σκοτίσει τις καρδιές των αντιπάλων του με τα νέφη του φόβου και της απειλής έδωσε και μάχες τις οποίες τον συμβούλευσαν (φαινομενικά ορθώς) να μην δώσει.
Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της μάχης στον Γρανικό. Η μάχη του Γρανικού ουσιαστικά αποτελεί την πρώτη αναμέτρηση του εκστρατευτικού σώματος του Αλέξανδρου Γ' (το 334 π.Χ.) εναντίον συγκεντρωμένου στρατιωτικού σχηματισμού της αυτοκρατορίας των Αχαιμενιδών (των Περσών) γύρω από τη Ζέλεια της Φρυγίας στον Ελλήσποντο. Στρατηγοί των Περσών ήταν ο Αρσίτης, ο Ρεομίθρης, ο σατράπης της Λυδίας και της Ιωνίας Σπιθριδάτης, ο Πετήνης, ο Νιφάτης, ο γαμπρός του Δαρείου Μιθριδάτης και άλλοι επιφανείς Πέρσες.
Όπως αναφέρει ο Έλληνας ιστορικός Αρριανός (95 μ.Χ. — περίπου 180 μ.Χ.) στο Α' βιβλίο του έργου του «Αλεξάνδρου Ανάβασις», το οποίο αποτελεί μια από τις πιο αξιόπιστες πηγές για τη ζωή του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ο στρατηγός Παρμενίων συμβούλευσε τον Αλέξανδρο να μην προχωρήσει άμεσα στη μάχη, για λόγους πρακτικούς.
H μάχη στον Γρανικό. Έργο του Γάλλου ζωγράφου Charles Le Brun (1619-1690).
Στο 13o κεφ. του Α΄ βιβλίου του «Αλεξάνδρου Ανάβασις» (Αθήνα:1992 εκδόσεις Κάκτος, σελ. 71-75) διαβάζουμε:
«Ο Αλέξανδρος βρισκόταν κοντά στον Γρανικό, όταν έφτασαν ανιχνευτές και ανακοίνωσαν ότι οι Πέρσες έχουν παραταχθεί πέρα από το ποτάμι σαν να είναι έτοιμοι για μάχη. Έτσι, ο Αλέξανδρος ετοίμασε για μάχη και τη δική του στρατιά. Τότε πήγε και τον βρήκε ο Παρμενίωνας και του είπε τα εξής. "Βασιλιά, κρίνω ότι αυτή την στιγμή πρέπει να στρατοπεδεύσουμε έτσι όπως είμαστε στην όχθη του ποταμού. Μου φαίνεται πως οι εχθροί, που έχουν πολύ λιγότερο πεζικό από μας, δεν θα τολμήσουν να μας πλησιάσουν. Έτσι, αν μπορέσουμε, θα περάσουμε εύκολα το ποτάμι με το χάραμα. Αν περάσουμε πριν εκείνοι πάρουν τις θέσεις τους, θα τους αιφνιδιάσουμε. Δεν μου φαίνεται όμως εύκολο να το κατορθώσουμε τώρα, με τον στρατό παραταγμένο σε μέτωπο. Βλέπεις ότι πολλά μέρη του ποταμού δείχνουν βαθιά και οι όχθες είναι ψηλές και απόκρημνες. Αν περάσουμε άτακτα και παραταγμένοι με αυτόν τον τρόπο που είναι το ασθενέστερο σημείο μας, από μπροστά, καθώς θα βγαίνουμε, θα πέσει επάνω μας παραταγμένο το ιππικό του εχθρού. Και η πρώτη αποτυχία θα είναι φοβερή γι' αυτή τη μάχη και καθοριστική για την εξέλιξη του πολέμου"».Ο Αλέξανδρος με την απάντησή του έδειξε πόσο θανάσιμα μπορεί να πλήξουν μια στρατιωτική εκστρατεία οι… εντυπώσεις:
«Παρμενίωνα, τα ξέρω αυτά. Ντρέπομαι όμως εγώ, που πέρασα εύκολα τον Ελλήσποντο, να εμποδιστώ απ' αυτό το ρυάκι (υποβαθμίζοντας με αυτό το όνομα τον Γρανικό) να περάσω τον στρατό μου έτσι όπως είναι. Και αυτό δεν το κάνω ούτε για την φήμη των Μακεδόνων ούτε επειδή εγώ ίδιος επιζητώ τον κίνδυνο. Νομίζω όμως ότι οι Πέρσες θα πάρουν θάρρος και θα θεωρήσουν ότι μπορούν να μας αντιμετωπίζουν σαν ίσοι, αν δεν πάθουν αμέσως κάτι που να δικαιώνει τους φόβους τους».Ένα συντριπτικό και αστραπιαίο πλήγμα στην αρχή μιας αναμέτρησης, όντως, λειτουργεί αποθαρρυντικά για τον αντίπαλο. Ο χειρισμός των συναισθημάτων του εχθρού ήταν ένα πεδίο της στρατιωτικής αλλά και πολιτικής τέχνης που έδειξε να κατέχει ο Μέγας Αλέξανδρος.
Η εκδοχή του Πλουτάρχου
Στο έργο του Πλουτάρχου «Βίοι Παράλληλοι, Αλέξανδρος — Καίσαρ» (εκδόσεις Κάκτος, Αθήνα:1992) η εξιστόρηση της μάχης του Γρανικού και της προετοιμασίας για αυτήν δεν είναι τόσο εκτενής όσο εκείνη του Αρριανού. Ωστόσο, συμφωνεί στο σημείο όπου ο Αλέξανδρος δεν ήθελε να ανακόψει την πορεία του στον σχετικά μικρό ποταμό Γρανικό την στιγμή που είχε περάσει ολόκληρο Ελλήσποντο. Επίσης, ο Πλούταρχος (46 μ.Χ. — περ. 120 μ.Χ.) προσθέτει και μια εκ πρώτης όψεως εύθυμη αλλά ιδιαίτερα σημαντική λεπτομέρεια. Ο Αλέξανδρος προτείνει στους στρατιώτες του να λογίσουν ότι περνούν άλλον… μήνα αντί του κανονικού ώστε να ξεπεράσουν κάποιες προλήψεις και δεισιδαιμονίες που θα μπορούσαν να τους αποτρέψουν από το να δώσουν μάχη. Στο κεφ. 16 (σελ. 61) διαβάζουμε:
«Στο μεταξύ, αφού οι στρατηγοί του Δαρείου είχαν συγκεντρώσει μεγάλη δύναμη και είχαν παραταχθεί στο πέρασμα του Γρανικού, ήταν ανάγκη να δώσουν μάχη για την είσοδο και την κυριαρχία, σαν να ήταν οι πύλες της Ασίας. Όμως το βάθος του ποταμού και την ανωμαλία των απέναντι οχθών, που ήταν δύσβατες και έπρεπε να τις διαβούν με μάχη, οι περισσότεροι τις φοβούνταν και μερικοί πίστευαν ότι έπρεπε να τηρήσουν και τα έθιμα τα σχετικά με τον μήνα (γιατί κατά τον μήνα Δαίσιο οι βασιλείς των Μακεδόνων δεν συνήθιζαν να βγάζουν έξω τον στρατό τους). Τούτο το άλλαξε, με την εντολή να θεωρήσουν τον μήνα αυτόν ως τον δεύτερο Αρτεμίσιο. Όμως ο Παρμενίωνας δεν τους άφησε να το διακινδυνεύσουν, επειδή ήταν ήδη αργά και ο Αλέξανδρος είπε ότι θα ντρεπόταν τον Ελλήσποντο, αν φοβόταν τον Γρανικό, και τον διέσχισε μπαίνοντας στο ρεύμα με δεκατρείς ίλες ιππικού».Η μάχη στα Γαυγάμηλα
Η μάχη των Γαυγαμήλων το 331 π.Χ. ήταν το αποφασιστικότερο χτύπημα του Μεγάλου Αλεξάνδρου στην περσική αυτοκρατορία, την οποία κατέλυσε. Ο Αλέξανδρος δεν αξιοποίησε τη δυνατότητα (που φαινόταν ότι είχε) να δώσει τη μάχη αιφνιδιαστικά, μέσα στη νύχτα, πιάνοντας τους Πέρσες κυριολεκτικά στον ύπνο. Σύμφωνα με τον Πλούταρχο («Βίοι Παράλληλοι, Αλέξανδρος — Καίσαρ», κεφ. 31, σελ. 105-107, εκδόσεις Κάκτος, Αθήνα:1992) ο Αλέξανδρος δεν ήθελε με μια νίκη που θα κατακτάτο με δόλια επίθεση να δώσει ψυχολογικό αποκούμπι ούτε στον Δαρείο ούτε στους Πέρσες.
H μάχη των Γαυγαμήλων. Πίνακας του Ολλανδού ζωγράφου Jan Brueghel του Πρεσβύτερου (1568 – 1625)
Έπρεπε η απογοήτευση έπειτα από καθαρή ήττα να τους οδηγούσε στην εγκατάλειψη της προσπάθειας:
«Και κατά τη διάρκεια του Βοηδρομιώνα έγινε έκλειψη σελήνης, στην αρχή περίπου των μυστηρίων που τελούνταν στην Αθήνα, και έντεκα νύχτες μετά την έκλειψη οι στρατοί ήλθαν αντιμέτωποι. Ο Δαρείος είχε οπλισμένη τη δύναμη του, και περιφερόταν με λαμπάδες ανάμεσα στις στρατιωτικές τάξεις, ενώ ο Αλέξανδρος, καθώς κοιμούνταν οι Μακεδόνες, πέρασε τη νύχτα μπροστά στη σκηνή με τον μάντη Αρίστανδρο, κάνοντας μυστικές τελετές και προσφέροντας θυσίες στον Φόβο. Οι μεγαλύτεροι από τους φίλους του και κυρίως ο Παρμενίων, καθώς όλη η πεδιάδα ανάμεσα στον Νιφάτη και τα Γορδυαία βουνά έμοιαζε να λάμπει από τα βαρβαρικά φώτα και από το στρατόπεδο ακουγόταν μια ακατανόητη και μπερδεμένη φωνή, σαν να προερχόταν από το βαθύ πέλαγος, έμειναν έκπληκτοι από το πλήθος και συζητώντας μεταξύ τους πόσο δύσκολο και μεγάλο έργο ήταν να συγκρουστούν ανοιχτά και να αντιμετωπίσουν τέτοιο μεγάλο πόλεμο, αφού πλησίασαν τον βασιλιά που είχε τελειώσει με τις τελετές, επιχειρούσαν να τον πείσουν να επιτεθεί κατά τη διάρκεια της νύχτας και με το σκοτάδι να καλυφθεί το φοβερό θέαμα της επερχόμενης μάχης.Κι αυτός αφού είπε αυτό το αξιομνημόνευτο: "Δεν κλέβω τη νίκη", φάνηκε σε μερικούς πως έδωσε παιδική και ματαιόδοξη απάντηση και αστειευόταν μπροστά σε τέτοιο κίνδυνο. Άλλοι όμως σκέφτηκαν πως και μπροστά σε τούτον τον κίνδυνο έδειχνε θάρρος και έπαιρνε σωστές αποφάσεις για το μέλλον, με το να μην παρέχει δικαιολογία στον Δαρείο, σε περίπτωση ήττας, να προσπαθήσει να κάνει κι άλλη επίθεση με πρόφαση τη νύχτα και το σκοτάδι, όπως προηγουμένως τα στενά, τα βουνά και τη θάλασσα. Γιατί ο Δαρείος δεν θα έπαυε να πολεμά λόγω έλλειψης ανθρώπων ή όπλων, αφού είχε τόσο μεγάλη δύναμη και τέτοια χώρα, παρά μόνο άμα χάσει το φρόνημα και την ελπίδα του, και φανερωθεί η αδυναμία του μετά από μεγάλη ήττα».
Αξίζει να σημειωθεί ότι η σιγουριά του Αλεξάνδρου για τη νίκη οφειλόταν τόσο σε στρατηγική όσο και σε επικοινωνιακή ανάλυση της δεδομένης κατάστασης. Μετά το νυχτερινό περιστατικό με την άρνησή του στον Παρμενίωνα να κάνει νυχτερινή επιδρομή στο περσικό στρατόπεδο, ο Πλούταρχος αναφέρει (κεφ. 32) ότι ο Αλέξανδρος κοιμήθηκε πολύ και εξήγησε στον απορημένο Παρμενίωνα τους λόγους της ψυχολογικής άνεσης που ένιωθε. Εκείνος κυνηγούσε τον Πέρση βασιλιά μέσα στην… έδρα του. Άρα, ποιος είναι ο νικητής;
«Αφού έφυγαν αυτοί, λέγεται ότι την υπόλοιπη νύχτα κοιμήθηκε μέσα στη σκηνή και με βαθύ ύπνο, παρόλο που δεν ήταν το συνήθειο του, έτσι που, όταν το πρωί ήλθαν οι στρατηγοί, απορούσαν, και δόθηκε απ' αυτούς το παράγγελμα για το πρόγευμα των στρατιωτών. Έπειτα, επειδή η περίσταση ήταν επείγουσα, ο Παρμενίων μπήκε στη σκηνή και. αφού στάθηκε μπροστά στο κρεβάτι τον φώναξε με τ' όνομα του δυο ή τρεις φορές. Και μόλις σηκώθηκε, τον ρώτησε τι είχε πάθει και κοιμόταν σαν να ήταν ήδη νικητής και όχι σαν να πρόκειται να δώσει την πιο μεγάλη από τις μάχες. Ο Αλέξανδρος τότε είπε χαμογελώντας: "Λοιπόν τι; Δεν σου φαινόμαστε ότι έχουμε ήδη νικήσει, αφού γλιτώσαμε το να περιφερόμαστε και να κυνηγούμε τον Δαρείο που αποφεύγει να δώσει μάχη στην τεράστια και ερειπωμένη χώρα του;"».Η καταγραφή του Αρριανού για όσα προηγήθηκαν της μάχης των Γαυγαμήλων συμπίπτει, σε αυτή την παράμετρο, με όσα εξιστόρησε ο Πλούταρχος. Στο 10ο κεφ. του Β΄ βιβλίου του «Αλεξάνδρου Ανάβασις» (Αθήνα:1992 εκδόσεις Κάκτος, σελ. 53-55) διαβάζουμε:
«Λένε τώρα ότι ο Παρμενίωνας πήγες την σκηνή του μέσα στη νύχτα και τον προέτρεψε να επιτεθεί στους Πέρσες· θα τους έπιανε στον ύπνο αναστατωμένους και πιο ευάλωτους στον πανικό με μια νυχτερινή επίθεση. Αυτός όμως του απάντησε μπροστά και σε άλλους ότι είναι ντροπή να κλέψει τη νίκη.· Ο Αλέξανδρος θα έπρεπε να νικήσει, καθαρά και χωρίς τεχνάσματα. Και αυτή η μεγάλη κουβέντα δεν φαινόταν υπερβολική αλλά έδειχνε θάρρος απέναντι στους κινδύνους».Ο ίδιος ο Αρριανός προσπάθησε να εξηγήσει τα κίνητρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου να μην «κλέψει» τη νίκη, αποδίδοντάς τα και σε πρακτικούς όσο και σε επικοινωνιακούς λόγους:
«Εμένα όμως μου φαίνεται πως έκανε και κάποιος συγκεκριμένους υπολογισμούς πάνω σε αυτό, γιατί μέσα στη νύχτα έχουν συμβεί πολλά παράλογα και στους καλά και στους άσχημα προετοιμασμένος για τη μάχη· και η καλύτεροι έχασαν την νίκη που, αντίθετα με ό,τι περίμεναν και οι δύο πλευρές, πήγε στους πιο αδύνατους. Εξάλλου, ο ίδιος ο Αλέξανδρος, διακινδύνευε προσωπικά στις μάχες συνέχεια και τα προβλήματα που δημιουργούσε η νύχτα του ήταν ολοφάνερα. Έπειτα, αν νικούσε τον Δαρείο, η κρυφή και νυχτερινή επίθεση θα έδειχνε ότι ήταν χειρότερος από τους Πέρσες και ο ίδιος και ο στρατός του».Ισχύς διά των εντυπώσεων
Τα περιστατικά που αναφέρθηκαν και τα οποία βασίζονται στις καταγραφές του Αρριανού και του Πλουτάρχου είναι δύο από τα πολλά που σχετίζονται με την ευφυΐα του Αλεξάνδρου στον επικοινωνιακό πόλεμο. H μελέτη πηγών που τον αφορούν (Πολύαινος, Αριστοτέλης, Κούρτιος, Ιουστίνος, Καλλισθένης, Ιώσηπος κ.ά) επιβεβαιώνει τα προαναφερθέντα για την ασύλληπτη ταχύτητα και την ακρίβεια της συνεκτίμησης των αμιγώς στρατιωτικών δεδομένων που αφορούσαν στην επιμελητεία και την ισορροπία δυνάμεων με τον εκάστοτε αντίπαλο και τη διαχείριση του κρίσιμου τομέα των εντυπώσεων.
Ο Μέγας Αλέξανδρος ήταν ο αξιότερος «μαρκετινίστας» της εκστρατείας του και διαφημιστής του Ελληνισμού που βάδισε επί γης. Το ξίφος του έκοβε εξίσου με τους λόγους που έλεγε ή με όσα απέφευγε να πει…