Όταν η Κίνα «αγοράζει τον κόσμο»
Η ιστορία δεν είναι χρήσιμη επειδή διαβάζει κανείς εκεί το παρελθόν, αλλά επειδή διαβάζει το μέλλον.
Γενικά
Υπάρχουν σημαντικές ανατροπές στην ιστορία, όπως αυτή της σύγχρονης Κίνας συγκρινόμενη με αυτή της Ιαπωνίας. Πριν 20 χρόνια, η Ιαπωνία ανερχόταν στη 2η θέση των βιομηχανικών κρατών και οι επενδύσεις της στο εξωτερικό ήταν παντού. Εξαγόραζε μεγάλα εργοστάσια στη δύση, κάστρα στη Γαλλία, αμερικάνικα κρατικά ομόλογα. Συσσώρευε αμύθητα πλούτη, τα οποία τα επένδυε στη συνέχεια στο δυτικό κόσμο. Σήμερα, η Ιαπωνία αντιμετωπίζει οικονομικές δυσκολίες και δεν αγοράζει πλέον σε παγκόσμιο επίπεδο. Η Ιαπωνία παραχώρησε τη δεύτερη θέση στην Κίνα, η οποία με τη σειρά της, προβαίνει σε δυναμικές αγορές παντού μέσα στον κόσμο. Για παράδειγμα, επενδύει σε αυτοκινητοβιομηχανίες, αεροδρόμια, λιμάνια, γεωργική γη, κρασιά του Bordeaux, χρέος των ΗΠΑ, μεγάλες ποδοσφαιρικές ομάδες, κλπ. Έχει προβεί σε οικονομικό αποικισμό της Αφρικής και κερδίζει συνεχώς έδαφος εις βάρος άλλων δυτικών δυνάμεων όπως η Γαλλία. Η κίνα που ήταν ένα φτωχό κράτος με αρκετούς λιμούς κατά καιρούς, εδώ και 40 χρόνια, αρχικά με τον Deng Xiaoping και με τους διαδόχους του, πραγματοποίησε μια οικονομική άνθηση την οποία κανείς δεν πίστευε την εποχή εκείνη.
Μερικά στατιστικά
Ο συγγραφέας Pierre-Antoine Donnet προσπαθεί να περιγράψει την παρούσα κατάσταση της Κίνας, ως δεύτερης παγκόσμιας δύναμης, μέσα από την οικονομία της, την ανάδειξη της μεσαίας τάξης, τις επενδύσεις της, τις σχέσεις της με ΗΠΑ και Ευρώπη, τον τουρισμό, αθλητισμό, κ.α.
Τα συναλλαγματικά αποθέματά της φτάνουν 3.000 δισεκ. USD, με τα οποία είναι έτοιμη για επενδύσεις σε όλους τους κλάδους των οικονομιών της δύσης. Από το 2000 και μετά, οι κινέζικες επενδύσεις στο εξωτερικό έχουν πολλαπλασιαστεί επί 40. Παντού υποδέχονται τους Κινέζους επενδυτές ως σωτήρες. Με ποσοστό αύξησης του ΑΕΠ 10% για τρεις δεκαετίες, σήμερα είναι κοντά στα 6.5-7%. Η οικονομία της βρίσκεται σε ένα κύκλο οικονομικής σταθεροποίησης. Το 2016, η Κίνα κατέχει την 84η θέση στον κόσμο με βάση το επιχειρηματικό κλίμα, πίσω από τη Σαουδική Αραβία και την Ουκρανία. Επιβάλει κατά μέσο όρο ένα φόρο 9,6% σε όλα τα προϊόντα των μελών του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου, ενώ ο ίδιος φόρος είναι 3.5% στις Η.Π.Α.
Το 2010, ο κατώτατος μισθός στην Κίνα αυξήθηκε κατά 24%. Αυτό θέτει σε κίνδυνο την ανταγωνιστικότητα των προϊόντων της Κίνας αλλά, από την άλλη πλευρά δημιουργεί προσδοκίες για την αύξηση της εγχώριας κατανάλωσης.
Από το 2000 έως το 2010, η Κίνα συνεισέφερε στο 33% της παγκόσμιας ανάπτυξης σε απόλυτη τιμή. Παρόλα αυτά, ο πληθυσμός παραμένει σχετικά φτωχός. Με βάση το ΑΕΠ/κάτοικο, η Κίνα βρίσκεται στην 121η θέση παγκοσμίως.
Το 2012, η Κίνα εισήγαγε 533 δισέκ. τόνους πετρέλαιο και μεταλλευτικά προϊόντα, ανεβαίνοντας στη 2η θέση σύμφωνα με τον ΠΟΕ (Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου). Το 2013, πέρασε τις Η.Π.Α. και ταυτόχρονα, ανέβηκε στην 1η θέση εισαγωγής χάλυβα σύμφωνα με την Ένωση των ορυχείων και της μεταλλουργίας της Κίνας.
Άλλες επιδόσεις της κινέζικης οικονομίας, είναι οι ακόλουθες:
Οι άμεσες επενδύσεις στο εξωτερικό, από 1 δις. USD το 2000, έφθασαν τα 140 δις. USD το 2014.
Αυτή τη στιγμή η Κίνα έχει δύο αεροπλανοφόρα ενώ ένα τρίτο κατασκευάζεται στο ναυπηγείο της Dalian.
Τέλος, η Κίνα προβαίνει στην κατασκευή επιβατικού αεροσκάφους για να διεμβολίσει το δίδυμο Airbus-Boeing. Είναι το C919 και κατασκευάζεται από τη δημόσια εταιρεία COMAC ( Commercial Aircraft Corporation of China).
Η ανάδειξη της μεσαίας τάξης
Αρχές της δεκαετίας του 70, ο περισσότερος κόσμος της Κίνας ήταν φτωχός, εκτός βέβαια από τα στελέχη του κόμματος. Από το 1978 και μετά, αναδεικνύεται μια μεσαία τάξη η οποία θα είναι η νέα μηχανή οικονομικής ανάπτυξης της χώρας. Πριν το 1978, οι Κινέζοι ονειρεύονταν «3 πράγματα που γυρίζουν»: το ποδήλατο, το ρολόι και τη ραπτομηχανή. Από το 1990 ψάχνουν να αποκτήσουν μια ιδιόκτητη κατοικία καθώς και ένα ειδικό αυτοκίνητο. Όλες οι μεγάλες μάρκες βιάστηκαν να εγκατασταθούν στην Κίνα (η Volkswagen είχε εγκατασταθεί μερικές δεκαετίες πριν).
Το 2016, η Κίνα είχε 300 δισεκατομμυριούχους και 11050 εκατομμυριούχους (ελάχιστη περιουσία 1,63 εκατ. USD).
Σύμφωνα με τη γαλλική εφημερίδα Les Echos, η ανώτερη μεσαία τάξη θα είναι το 1/3 του πληθυσμού μέχρι το 2030, δηλαδή 480 εκατ. Κάτοικοι. Το 2030, η αγοραστική δύναμη των Κινέζων θα είναι ίδια με αυτή της Νότιας Κορέας σήμερα και με αυτή των Η.Π.Α. του 2000. Σύμφωνα με το βιβλίο του ερευνητή Jean-Louis Rocca (The Making for the Chinese Middle Class), όλοι οι Κινέζοι θέλουν να εισέλθουν στη μεσαία τάξη. Το κράτος απλοποίησε το εκπαιδευτικό σύστημα ώστε να επιτραπεί σε όλο και περισσότερους Κινέζους να εισέλθουν στο Πανεπιστήμιο. Για να έχεις μια καλή και ενδιαφέρουσα εργασία πρέπει να έχεις μια καλή ειδικότητα, την οποία θα αποκτήσεις σε ένα καλό πανεπιστήμιο κάποιας πόλης. Πρόσφατα, η ανεργία στους νέους επιστήμονες προχωράει με θεαματικό τρόπο. Η πολιτεία θέλει να μοντερνοποιήσει την οικονομία της, να την κάνει πιο παραγωγική, πιο αποτελεσματική, πιο high-tech, με στόχο να μειώσει την ανεργία στους νέους.
Αξιοσημείωτες αγορές ακινήτων
Σύμφωνα με το Κινέζικο Κέντρο Παγκοσμιοποίησης (Πεκίνο), οι Κινέζοι είναι όλο και περισσότεροι που έχουν στραφεί στο εξωτερικό για την αγορά ακινήτων είτε για εκμετάλλευση είτε για να μείνουν οι ίδιοι. Πολλοί παράγοντες εξηγούν το μεγάλο ενθουσιασμό των Κινέζων για τη διεθνή αγορά: (1) η επιβράδυνση της κινέζικης οικονομίας, (2) η δυναμική άνοδος του yuan στη διεθνή αγορά, (3) η μεγάλη άνοδος των τιμών των ακινήτων στην Κίνα, (4) οι επιβληθέντες περιορισμοί στις επενδύσεις ακινήτων στην Ασία, κ.α.
Περίπου 50 εκατ. Κινέζοι ζουν σήμερα στο εξωτερικό (Η.Π.Α., Καναδάς, Αυστραλία, Νέα Ζηλανδία). Το 2016, οι Κινέζοι απόκτησαν με 33 δισεκ. USD ακίνητα, ξενοδοχεία, κτήρια γραφείων, εξοχικές κατοικίες εκτός της χώρας τους. Οι Η.Π.Α. είναι η χώρα που ελκύει περισσότερο τις επενδύσεις των Κινέζων με ένα ποσό των 14,3 δισεκ. USD. Η Μ. Βρετανία ακολουθεί με 2,2 δισεκ. USD το 2015.
Η.Π.Α. – Κίνα
Εδώ και 40 χρόνια, οι σχέσεις Κίνας – Η.Π.Α. θεωρούνται ως ένα «ζευγάρι» που αγαπιέται και μισείται ταυτόχρονα. Οι Κινέζοι θεωρούν τις Η.Π.Α. ως ένα οικονομικό-κοινωνικό θαύμα ενώ οι Αμερικάνοι θεωρούν την Κίνα ως μια πελώρια αγορά για να την κατακτήσουν. Ο πρόεδρος Richard Nixon επισκέφθηκε το 1972 για πρώτη φορά την Κίνα (πρώτος πρόεδρος που επισκέφθηκε την Αυτοκρατορία της Ανατολής), ένα χρόνο μετά την είσοδο της χώρας στα Ηνωμένα Έθνη. Οι Η.Π.Α. κατηγορούν την έλλειψη δημοκρατίας στην Κίνα και επιθυμούν να τοποθετήσουν στην Ασία ένα σύστημα ασφάλειας που περιελάμβανε την Ιαπωνία και τη Νότια Κορέα.
Από την πλευρά της η Κίνα απαγορεύει την εισδοχή ιδεών για τη δημοκρατία και εμποδίζει την είσοδο εταιρειών high Tech όπως Facebook, Google, Amazon ή Uber.
Η οικονομία της Κίνας είναι στενά συνυφασμένη με την αμερικάνικη. Κατέχει τεράστια ποσά στα κρατικά ομόλογα των Η.Π.Α. Από 1,9 δισεκ. USD το 2007 έφθασαν στα 1.270,5 δισεκ. USD το 2016. Επίσης, το εμπορικό έλλειμμα των Η.Π.Α. προς την Κίνα δε σταματά να αυξάνεται.
Από 226,8 δισεκ. USD το 2009 έφθασε στα 342,3 δισεκ. USD το 2014 (375 δισεκ. USD το 2017). Η Κίνα μέσα σε λίγα χρόνια έγινε ταυτόχρονα η τράπεζα και το εργαστήριο των Η.Π.Α., μια μοναδική κατάσταση στον κόσμο.
«Είμαστε σήμερα σε οικονομικό πόλεμο με την Κίνα» όπως αναφέρουν διάφοροι σύμβουλοι του προέδρου Trump (2017). Ο πρόεδρος Xi Jinping δήλωσε στο Davοs ότι καμιά χώρα από τις δύο δεν θα βγει νικήτρια από αυτό τον εμπορικό πόλεμο. Ο υπουργός εμπορίου της Κίνας αναφέρει «επιθυμία εργασίας» με την κυβέρνηση του Trump «προς όφελος των επιχειρήσεων και των καταναλωτών». Με διάφορα νέα μέτρα η Κίνα έχει ως στόχο το άνοιγμα της αγοράς της στις ξένες επενδύσεις και να εκτονώσει τις κριτικές για τα εμπόδια που θέτει σε πολυεθνικές εταιρείες. Το Πεκίνο εξασφάλισε το 2017 ότι ξένες εταιρίες θα μπορούν να εισαχθούν σε χρηματιστήρια της χώρας. Τον τελευταίο χρόνο 2017, η κυβέρνηση των Η.Π.Α. υποχρέωσε την κινέζικη εταιρεία Grand Chip Investment να εξαγοράσει την Aixtron US εγκατεστημένη στη Γερμανία. Ο επίσημος τύπος του Πεκίνου εκτιμά ότι η αμερικάνικη οικονομία δεν είναι «ελεύθερη».
Ως συμπέρασμα, πρέπει να αναφερθεί ότι η Κίνα και οι Η.Π.Α. – μεταξύ γοητείας και μίσους – έχουν συμφέρον να έχουν καλές εμπορικό-οικονομικές σχέσεις προς το συμφέρον και των δύο αλλά και του υπόλοιπου κόσμου. Όπως αναφέρει και ο Richard Ned Lebow σε μια συνέντευξη του στο «Le Monde», Σάββατο 4 Αυγούστου 2018, σελ. 18, ο κόσμος δε θα είναι ποτέ διπολικός. Οι Η.Π.Α. και η Κίνα είναι αναμφισβήτητα οι δύο κυρίαρχες δυνάμεις όπως παλιά στην Ευρώπη, ο Φίλιππος 2ος της Ισπανίας, ο Λουδοβίκος 14ος και ο Ναπολέων της Γαλλίας, η Γερμανία από το 1871 έως το 1914. Η ύπαρξη πολλαπλών ισχυρών δυνάμεων ταυτόχρονα, είναι ευεργετικό για τη διεθνή κοινότητα εάν καταφέρουν να ζήσουν ειρηνικά μεταξύ τους.
Η.Π.Α. – Ευρώπη
Η Κίνα είναι έτοιμη να κατασκευάσει το νέο δρόμο του μεταξιού. Αυτός ο δρόμος υπήρχε πριν 2000 χρόνια και ικανοποιούσε την περιέργεια των ρωμαίων και των κινέζων. Γινόταν η διαμετακόμιση πολύτιμων λίθων, υφασμάτων, μπαχαρικών, διάφορων εργαλείων και μερικές φορές όπλων. Ο πρόεδρος Xi Jinping ονειρεύεται μια νέα οδό του μεταξιού, ίσως δύο, τιτάνια έργα τα οποία πραγματοποιούνται. Θα επιτρέψουν τη διευκόλυνση των κινεζικών εξαγωγών προς τη νότιο-ανατολική Ασία και τη Δυτική Ευρώπη (βλ. Άρθρα των Ζοπουνίδη Κ. Και Ατσαλάκη Γ. για την αναβίωση του Δρόμου του Μεταξιού).
Ο συγγραφέας αναφέρει δύο δρόμους που θα συνδέσουν γρήγορα και εύκολα την Κίνα με την Ευρώπη: ο ένας σιδηροδρομικός θα περνά από το Kazakhstan, Ρωσία, Πολωνία και Γερμανία. Επίσης, προστίθεται και ένα οδικό δίκτυο που θα συμπλήρωνε το σύνολο του έργου. Ο άλλος δρόμος είναι θαλάσσιος. Ξεκινά από Ευρωπαϊκά λιμάνια (Γαλλία, Ελλάδα, Ολλανδία), διασχίζει το κανάλι του Suez, την Ερυθρά θάλασσα και τον Ινδικό Ωκεανό, περνά από Σιγκαπούρη για να πάει μέχρι Σαγκάη. Το έργο αυτό ονομάζεται στα αγγλικά «One Belt, One Road». Η κινέζικη κυβέρνηση ξεμπλόκαρε τη διετία 2015-2016 πάνω από 800 δισεκ. ευρώ επενδύσεις για 900 έργα. Με 101 συναλλαγές στην Ευρώπη έναντι 54 στις Η.Π.Α., η Γηραιά Ήπειρος ήταν το 2016 η πρώτη προτίμηση της Κίνας μέσα στον κόσμο για επενδύσεις και εξαγορές. Για τους Κινέζους αποφασίζοντες, η Γηραιά Ήπειρος παρουσιάζει μια μοναδική πολιτική σταθερότητα μέσα στον κόσμο. Επιπλέον είναι πιο ανοιχτή από τις Η.Π.Α. σε ξένους επενδυτές.
Το 2015, πρώτη τοποθετείται η Ιταλία για τους Κινέζους επενδυτές με 7,8 δισεκ. USD, ακολουθούμενη από τη Γαλλία με 3,6 δισεκ. USD. Στη συνέχεια, το Ηνωμένο Βασίλειο με 3,3 δισεκ. USD, μετά η Ολλανδία με 2,5 δισεκ. USD, η Γερμανία με 1,3 δισεκ. USD και η Ελβετία με 1,27 δισεκ. USD.
Οι επενδύσεις της αφορούσαν την αυτοκινητοβιομηχανία, ακίνητα, ξενοδοχεία, τεχνολογίες πληροφόρησης και επικοινωνίας.
Μερικές σημαντικές επενδύσεις είναι η εξαγορά των ελαστικών Pirelli για 7,3 δισεκ. ευρώ από την Chemchina, η συμμετοχή της κινέζικης Casil Europe στο κεφάλαιο της εταιρείας ΑΤΒ (Aeroport Toulouse – Blagnac, είναι το τέταρτο μεγαλύτερο αεροδρόμιο της Γαλλίας), για 308 εκατομ. ευρώ και διατηρεί το 49.99% του μετοχικού κεφαλαίου. Το αεροδρόμιο της Francfort – Hahn (το δεύτερο της Francfort) πέρασε υπό τον έλεγχο της Shanghai Yiqian Trading Company.
Η Κίνα εκδηλώνει επίσης το ενδιαφέρον της και για χώρες που υποφέρουν από κρίση, όπως η Ελλάδα (εξαγορά του λιμανιού του Πειραιά από την Cosco).
Στον τομέα των σιδηροδρόμων, υπάρχει μεγάλος ανταγωνισμός μεταξύ της δυνατής κινέζικης επιχείρησης CRRC και δύο μεγάλων ευρωπαϊκών – Alstom (Γαλλία) και Siemens (Γερμανία) – που ενώθηκαν το 2017. Αυτή η ένωση έδωσε το νούμερο 2 σε ότι αφορά το σιδηροδρομικό υλικό και νούμερο 1 σε ότι αφορά τη σηματοδότηση.
Σε επίπεδο αθλητισμού – ποδοσφαίρου, η Suning πήρε τη Milan τον Ιούνιο του 2016, η ομάδα επιχειρήσεων Recon εξαγόρασε την Aston Villa (Μάιος 2016), η Wang Jianlin πήρε συμμετοχή στο κεφάλαιο της Atletico Madrid 20% και η China Media 13% στη Manchester City. Επίσης ποδοσφαιρικές ομάδες της Κίνας προσφέρουν μυθικά ποσά σε Ευρωπαίους ποδοσφαιριστές που είναι στη δύση της καριέρας τους.
Τουρισμός
Στον τομέα του τουρισμού έχουμε την εξαγορά του Club Mediterranee τον Ιανουάριο του 2015 από την εταιρεία Fosun με το ποσό των 939 εκατομ. ευρώ. Η εξαγορά διεξήχθη στο χρηματιστήριο του Παρισιού όπου δόθηκε μεγάλη μάχη. Η Fosun συνεχίζει και σε άλλους τομείς εξαγορές: 86% συμμετοχή στη Gland Pharma (φαρμακευτική επιχείρηση στην Ινδία, 1,3 δισεκ. USD), 17% συμμετοχή στο κεφάλαιο της Banco Comercial Portugues, η μεγαλύτερη εισηγμένη τράπεζα στην Πορτογαλία.
Η επιλογή της Fosun είναι πολύ ενδιαφέρουσα και ορθολογική. Το 2016, οι ροές τουριστών έφθασαν 1,2 δισεκ. άτομα (Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού). Υπάρχει μια αύξηση 4% το χρόνο. Η ζώνη Ασίας – Ειρηνικού δέχθηκε 303 εκατομ. επισκέπτες (+8%). Όπως όμως η παγκόσμια οικονομία μετατίθεται προς την Ασία, έτσι και ο τουρισμός πηγαίνει προς τα εκεί. Το 2015, η Fosun ανακοίνωσε τη συμμετοχή 5% στο κεφάλαιο της αγγλικής εταιρίας Thomas Cook, νούμερο 2 του Ευρωπαϊκού τουρισμού.
Η Κίνα έστειλε 107 εκατ. Τουρίστες σε όλο τον κόσμο το 2014. Είναι η πιο μεγάλη αγορά δημιουργίας του διεθνούς τουρισμού. Οι Κινέζοι τουρίστες ξοδεύουν 146 δισεκ. ευρώ κάθε χρόνο (στοιχεία του 2014). Η Κινέζικη Ακαδημία Τουρισμού προβλέπει 174 εκατομ. Τουρίστες το 2018. Για το λόγο αυτό οι Κινέζοι επενδυτές εκτός από εξαγορές επιχειρήσεων του κλάδου, θέλουν και στρατηγικές συνεργασίες ώστε να προσελκύσουν ξένους τουρίστες στη χώρα τους (θέλουν η Κίνα να γίνει η πρώτη αγορά τουρισμού παγκοσμίως).
Συμπεράσματα – Στρατηγικές ανάπτυξης
Ο συγγραφέας αναρωτιέται αν η Κίνα θα βγει κερδισμένη από τον οικονομικό πόλεμο με τις Η.Π.Α. Η απάντηση: «Αν και ο Donald Trump εφαρμόζει τις απειλές του, ο κινέζικος Δράκος κατέχει την απαραίτητη δύναμη για να κερδίσει τελικά» (γνώμη του Joschka Fischer, Le Point, 12 Ιανουαρίου 2017, no 2314). Στην ερώτηση: «Ποιός θα εκμεταλλευτεί τα νέα παγκόσμια δεδομένα: η Ρωσία ή η Κίνα?». «Η Κίνα ασφαλώς. Η Ρωσία, αν και πυρηνική δύναμη, είναι αδύναμη. Στο οικονομικό πλάνο, η θέση της ομοιάζει με χώρα της Δυτικής Αφρικής. Αντίθετα, η Κίνα είναι σε διαρκή άνοδο και εκσυγχρονίζεται. Το ερώτημα είναι αν η άνοδός της θα γίνει με συνεργασία ή με δυναμική αναμέτρηση. Σε μερικά θέματα – κλειδιά, όπως η αλλαγή του κλίματος και το παγκόσμιο ελεύθερο εμπόριο, η Κίνα θα πάρει το ρόλο των Η.Π.Α.»
Πολλοί θεωρούν ότι η Κίνα είναι ένας γίγαντας με πήλινα πόδια.
Ο συγγραφέας αναφέρει μερικά προβλήματα τα οποία απασχολούν την κινέζικη κυβέρνηση:
Από την άλλη πλευρά, ο συγγραφέας αναφέρει ότι η Κίνα παραμένει η πρώτη αγορά αυτοκινήτου. Οι ξένες επενδύσεις στην Κίνα είναι περίπου ισοδύναμες με τις κινέζικες στο εξωτερικό. Αναγνωρίζεται ότι η Κίνα πέτυχε ένα βαθύ μετασχηματισμό της οικονομίας της σε 40 χρόνια και πέρασε από ένα από τα πιο φτωχά κράτη σε μια εκλάμπουσα δεύτερη οικονομία του κόσμου, η οποία θα γίνει πρώτη τα επόμενα δέκα χρόνια.
Τελειώνοντας ο συγγραφέας αναφέρει ότι η κατευθυντήρια γραμμή της Κίνας θα είναι «marxisme – leninisme» ως βασική ιδεολογία αναφοράς του Κράτους. Η στρατηγική θα είναι: Επιχειρηματικές δραστηριότητες: ναι. Άνοιγμα της πόρτας στη δημοκρατία: όχι.
Μπορεί ο κόσμος να ακολουθήσει το παράδειγμα της Κίνας και να δώσει ελπίδα και σε άλλα ολοκληρωτικά κράτη, μικρά και μεγάλα;
Κωνσταντίνος Ζοπουνίδης
Πολυτεχνείο Κρήτης, Ακαδημαϊκός, Βασιλική Ακαδημία Οικονομικών και Χρηματοοικονομικών της Ισπανίας, Ακαδημαϊκός, Βασιλική Ευρωπαϊκή Ακαδημία των Διδακτόρων, Distinguished Research Professor, Audencia Business School, Γαλλία
https://m.naftemporiki.gr/story/1382117
Η ιστορία δεν είναι χρήσιμη επειδή διαβάζει κανείς εκεί το παρελθόν, αλλά επειδή διαβάζει το μέλλον.
Γενικά
Υπάρχουν σημαντικές ανατροπές στην ιστορία, όπως αυτή της σύγχρονης Κίνας συγκρινόμενη με αυτή της Ιαπωνίας. Πριν 20 χρόνια, η Ιαπωνία ανερχόταν στη 2η θέση των βιομηχανικών κρατών και οι επενδύσεις της στο εξωτερικό ήταν παντού. Εξαγόραζε μεγάλα εργοστάσια στη δύση, κάστρα στη Γαλλία, αμερικάνικα κρατικά ομόλογα. Συσσώρευε αμύθητα πλούτη, τα οποία τα επένδυε στη συνέχεια στο δυτικό κόσμο. Σήμερα, η Ιαπωνία αντιμετωπίζει οικονομικές δυσκολίες και δεν αγοράζει πλέον σε παγκόσμιο επίπεδο. Η Ιαπωνία παραχώρησε τη δεύτερη θέση στην Κίνα, η οποία με τη σειρά της, προβαίνει σε δυναμικές αγορές παντού μέσα στον κόσμο. Για παράδειγμα, επενδύει σε αυτοκινητοβιομηχανίες, αεροδρόμια, λιμάνια, γεωργική γη, κρασιά του Bordeaux, χρέος των ΗΠΑ, μεγάλες ποδοσφαιρικές ομάδες, κλπ. Έχει προβεί σε οικονομικό αποικισμό της Αφρικής και κερδίζει συνεχώς έδαφος εις βάρος άλλων δυτικών δυνάμεων όπως η Γαλλία. Η κίνα που ήταν ένα φτωχό κράτος με αρκετούς λιμούς κατά καιρούς, εδώ και 40 χρόνια, αρχικά με τον Deng Xiaoping και με τους διαδόχους του, πραγματοποίησε μια οικονομική άνθηση την οποία κανείς δεν πίστευε την εποχή εκείνη.
Μερικά στατιστικά
Ο συγγραφέας Pierre-Antoine Donnet προσπαθεί να περιγράψει την παρούσα κατάσταση της Κίνας, ως δεύτερης παγκόσμιας δύναμης, μέσα από την οικονομία της, την ανάδειξη της μεσαίας τάξης, τις επενδύσεις της, τις σχέσεις της με ΗΠΑ και Ευρώπη, τον τουρισμό, αθλητισμό, κ.α.
Τα συναλλαγματικά αποθέματά της φτάνουν 3.000 δισεκ. USD, με τα οποία είναι έτοιμη για επενδύσεις σε όλους τους κλάδους των οικονομιών της δύσης. Από το 2000 και μετά, οι κινέζικες επενδύσεις στο εξωτερικό έχουν πολλαπλασιαστεί επί 40. Παντού υποδέχονται τους Κινέζους επενδυτές ως σωτήρες. Με ποσοστό αύξησης του ΑΕΠ 10% για τρεις δεκαετίες, σήμερα είναι κοντά στα 6.5-7%. Η οικονομία της βρίσκεται σε ένα κύκλο οικονομικής σταθεροποίησης. Το 2016, η Κίνα κατέχει την 84η θέση στον κόσμο με βάση το επιχειρηματικό κλίμα, πίσω από τη Σαουδική Αραβία και την Ουκρανία. Επιβάλει κατά μέσο όρο ένα φόρο 9,6% σε όλα τα προϊόντα των μελών του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου, ενώ ο ίδιος φόρος είναι 3.5% στις Η.Π.Α.
Το 2010, ο κατώτατος μισθός στην Κίνα αυξήθηκε κατά 24%. Αυτό θέτει σε κίνδυνο την ανταγωνιστικότητα των προϊόντων της Κίνας αλλά, από την άλλη πλευρά δημιουργεί προσδοκίες για την αύξηση της εγχώριας κατανάλωσης.
Από το 2000 έως το 2010, η Κίνα συνεισέφερε στο 33% της παγκόσμιας ανάπτυξης σε απόλυτη τιμή. Παρόλα αυτά, ο πληθυσμός παραμένει σχετικά φτωχός. Με βάση το ΑΕΠ/κάτοικο, η Κίνα βρίσκεται στην 121η θέση παγκοσμίως.
Το 2012, η Κίνα εισήγαγε 533 δισέκ. τόνους πετρέλαιο και μεταλλευτικά προϊόντα, ανεβαίνοντας στη 2η θέση σύμφωνα με τον ΠΟΕ (Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου). Το 2013, πέρασε τις Η.Π.Α. και ταυτόχρονα, ανέβηκε στην 1η θέση εισαγωγής χάλυβα σύμφωνα με την Ένωση των ορυχείων και της μεταλλουργίας της Κίνας.
Άλλες επιδόσεις της κινέζικης οικονομίας, είναι οι ακόλουθες:
- Το 2012, 1η χώρα εξαγωγής υφασμάτων στον κόσμο.
- 1η χώρα παραγωγής υποδημάτων (7 δις υποδήματα).
- Το 2010, 80% της παγκόσμιας παραγωγής παιχνιδιών.
- Το 2012, η Κίνα έγινε η 3η παγκόσμια δύναμη εξαγωγής επενδύσεων στον κόσμο. 16.000 κινέζικες επιχειρήσεις δημιούργησαν 220.000 θυγατρικές σε 179 χώρες του κόσμου.
Οι άμεσες επενδύσεις στο εξωτερικό, από 1 δις. USD το 2000, έφθασαν τα 140 δις. USD το 2014.
Αυτή τη στιγμή η Κίνα έχει δύο αεροπλανοφόρα ενώ ένα τρίτο κατασκευάζεται στο ναυπηγείο της Dalian.
Τέλος, η Κίνα προβαίνει στην κατασκευή επιβατικού αεροσκάφους για να διεμβολίσει το δίδυμο Airbus-Boeing. Είναι το C919 και κατασκευάζεται από τη δημόσια εταιρεία COMAC ( Commercial Aircraft Corporation of China).
Η ανάδειξη της μεσαίας τάξης
Αρχές της δεκαετίας του 70, ο περισσότερος κόσμος της Κίνας ήταν φτωχός, εκτός βέβαια από τα στελέχη του κόμματος. Από το 1978 και μετά, αναδεικνύεται μια μεσαία τάξη η οποία θα είναι η νέα μηχανή οικονομικής ανάπτυξης της χώρας. Πριν το 1978, οι Κινέζοι ονειρεύονταν «3 πράγματα που γυρίζουν»: το ποδήλατο, το ρολόι και τη ραπτομηχανή. Από το 1990 ψάχνουν να αποκτήσουν μια ιδιόκτητη κατοικία καθώς και ένα ειδικό αυτοκίνητο. Όλες οι μεγάλες μάρκες βιάστηκαν να εγκατασταθούν στην Κίνα (η Volkswagen είχε εγκατασταθεί μερικές δεκαετίες πριν).
Το 2016, η Κίνα είχε 300 δισεκατομμυριούχους και 11050 εκατομμυριούχους (ελάχιστη περιουσία 1,63 εκατ. USD).
Σύμφωνα με τη γαλλική εφημερίδα Les Echos, η ανώτερη μεσαία τάξη θα είναι το 1/3 του πληθυσμού μέχρι το 2030, δηλαδή 480 εκατ. Κάτοικοι. Το 2030, η αγοραστική δύναμη των Κινέζων θα είναι ίδια με αυτή της Νότιας Κορέας σήμερα και με αυτή των Η.Π.Α. του 2000. Σύμφωνα με το βιβλίο του ερευνητή Jean-Louis Rocca (The Making for the Chinese Middle Class), όλοι οι Κινέζοι θέλουν να εισέλθουν στη μεσαία τάξη. Το κράτος απλοποίησε το εκπαιδευτικό σύστημα ώστε να επιτραπεί σε όλο και περισσότερους Κινέζους να εισέλθουν στο Πανεπιστήμιο. Για να έχεις μια καλή και ενδιαφέρουσα εργασία πρέπει να έχεις μια καλή ειδικότητα, την οποία θα αποκτήσεις σε ένα καλό πανεπιστήμιο κάποιας πόλης. Πρόσφατα, η ανεργία στους νέους επιστήμονες προχωράει με θεαματικό τρόπο. Η πολιτεία θέλει να μοντερνοποιήσει την οικονομία της, να την κάνει πιο παραγωγική, πιο αποτελεσματική, πιο high-tech, με στόχο να μειώσει την ανεργία στους νέους.
Αξιοσημείωτες αγορές ακινήτων
Σύμφωνα με το Κινέζικο Κέντρο Παγκοσμιοποίησης (Πεκίνο), οι Κινέζοι είναι όλο και περισσότεροι που έχουν στραφεί στο εξωτερικό για την αγορά ακινήτων είτε για εκμετάλλευση είτε για να μείνουν οι ίδιοι. Πολλοί παράγοντες εξηγούν το μεγάλο ενθουσιασμό των Κινέζων για τη διεθνή αγορά: (1) η επιβράδυνση της κινέζικης οικονομίας, (2) η δυναμική άνοδος του yuan στη διεθνή αγορά, (3) η μεγάλη άνοδος των τιμών των ακινήτων στην Κίνα, (4) οι επιβληθέντες περιορισμοί στις επενδύσεις ακινήτων στην Ασία, κ.α.
Περίπου 50 εκατ. Κινέζοι ζουν σήμερα στο εξωτερικό (Η.Π.Α., Καναδάς, Αυστραλία, Νέα Ζηλανδία). Το 2016, οι Κινέζοι απόκτησαν με 33 δισεκ. USD ακίνητα, ξενοδοχεία, κτήρια γραφείων, εξοχικές κατοικίες εκτός της χώρας τους. Οι Η.Π.Α. είναι η χώρα που ελκύει περισσότερο τις επενδύσεις των Κινέζων με ένα ποσό των 14,3 δισεκ. USD. Η Μ. Βρετανία ακολουθεί με 2,2 δισεκ. USD το 2015.
Η.Π.Α. – Κίνα
Εδώ και 40 χρόνια, οι σχέσεις Κίνας – Η.Π.Α. θεωρούνται ως ένα «ζευγάρι» που αγαπιέται και μισείται ταυτόχρονα. Οι Κινέζοι θεωρούν τις Η.Π.Α. ως ένα οικονομικό-κοινωνικό θαύμα ενώ οι Αμερικάνοι θεωρούν την Κίνα ως μια πελώρια αγορά για να την κατακτήσουν. Ο πρόεδρος Richard Nixon επισκέφθηκε το 1972 για πρώτη φορά την Κίνα (πρώτος πρόεδρος που επισκέφθηκε την Αυτοκρατορία της Ανατολής), ένα χρόνο μετά την είσοδο της χώρας στα Ηνωμένα Έθνη. Οι Η.Π.Α. κατηγορούν την έλλειψη δημοκρατίας στην Κίνα και επιθυμούν να τοποθετήσουν στην Ασία ένα σύστημα ασφάλειας που περιελάμβανε την Ιαπωνία και τη Νότια Κορέα.
Από την πλευρά της η Κίνα απαγορεύει την εισδοχή ιδεών για τη δημοκρατία και εμποδίζει την είσοδο εταιρειών high Tech όπως Facebook, Google, Amazon ή Uber.
Η οικονομία της Κίνας είναι στενά συνυφασμένη με την αμερικάνικη. Κατέχει τεράστια ποσά στα κρατικά ομόλογα των Η.Π.Α. Από 1,9 δισεκ. USD το 2007 έφθασαν στα 1.270,5 δισεκ. USD το 2016. Επίσης, το εμπορικό έλλειμμα των Η.Π.Α. προς την Κίνα δε σταματά να αυξάνεται.
Από 226,8 δισεκ. USD το 2009 έφθασε στα 342,3 δισεκ. USD το 2014 (375 δισεκ. USD το 2017). Η Κίνα μέσα σε λίγα χρόνια έγινε ταυτόχρονα η τράπεζα και το εργαστήριο των Η.Π.Α., μια μοναδική κατάσταση στον κόσμο.
«Είμαστε σήμερα σε οικονομικό πόλεμο με την Κίνα» όπως αναφέρουν διάφοροι σύμβουλοι του προέδρου Trump (2017). Ο πρόεδρος Xi Jinping δήλωσε στο Davοs ότι καμιά χώρα από τις δύο δεν θα βγει νικήτρια από αυτό τον εμπορικό πόλεμο. Ο υπουργός εμπορίου της Κίνας αναφέρει «επιθυμία εργασίας» με την κυβέρνηση του Trump «προς όφελος των επιχειρήσεων και των καταναλωτών». Με διάφορα νέα μέτρα η Κίνα έχει ως στόχο το άνοιγμα της αγοράς της στις ξένες επενδύσεις και να εκτονώσει τις κριτικές για τα εμπόδια που θέτει σε πολυεθνικές εταιρείες. Το Πεκίνο εξασφάλισε το 2017 ότι ξένες εταιρίες θα μπορούν να εισαχθούν σε χρηματιστήρια της χώρας. Τον τελευταίο χρόνο 2017, η κυβέρνηση των Η.Π.Α. υποχρέωσε την κινέζικη εταιρεία Grand Chip Investment να εξαγοράσει την Aixtron US εγκατεστημένη στη Γερμανία. Ο επίσημος τύπος του Πεκίνου εκτιμά ότι η αμερικάνικη οικονομία δεν είναι «ελεύθερη».
Ως συμπέρασμα, πρέπει να αναφερθεί ότι η Κίνα και οι Η.Π.Α. – μεταξύ γοητείας και μίσους – έχουν συμφέρον να έχουν καλές εμπορικό-οικονομικές σχέσεις προς το συμφέρον και των δύο αλλά και του υπόλοιπου κόσμου. Όπως αναφέρει και ο Richard Ned Lebow σε μια συνέντευξη του στο «Le Monde», Σάββατο 4 Αυγούστου 2018, σελ. 18, ο κόσμος δε θα είναι ποτέ διπολικός. Οι Η.Π.Α. και η Κίνα είναι αναμφισβήτητα οι δύο κυρίαρχες δυνάμεις όπως παλιά στην Ευρώπη, ο Φίλιππος 2ος της Ισπανίας, ο Λουδοβίκος 14ος και ο Ναπολέων της Γαλλίας, η Γερμανία από το 1871 έως το 1914. Η ύπαρξη πολλαπλών ισχυρών δυνάμεων ταυτόχρονα, είναι ευεργετικό για τη διεθνή κοινότητα εάν καταφέρουν να ζήσουν ειρηνικά μεταξύ τους.
Η.Π.Α. – Ευρώπη
Η Κίνα είναι έτοιμη να κατασκευάσει το νέο δρόμο του μεταξιού. Αυτός ο δρόμος υπήρχε πριν 2000 χρόνια και ικανοποιούσε την περιέργεια των ρωμαίων και των κινέζων. Γινόταν η διαμετακόμιση πολύτιμων λίθων, υφασμάτων, μπαχαρικών, διάφορων εργαλείων και μερικές φορές όπλων. Ο πρόεδρος Xi Jinping ονειρεύεται μια νέα οδό του μεταξιού, ίσως δύο, τιτάνια έργα τα οποία πραγματοποιούνται. Θα επιτρέψουν τη διευκόλυνση των κινεζικών εξαγωγών προς τη νότιο-ανατολική Ασία και τη Δυτική Ευρώπη (βλ. Άρθρα των Ζοπουνίδη Κ. Και Ατσαλάκη Γ. για την αναβίωση του Δρόμου του Μεταξιού).
Ο συγγραφέας αναφέρει δύο δρόμους που θα συνδέσουν γρήγορα και εύκολα την Κίνα με την Ευρώπη: ο ένας σιδηροδρομικός θα περνά από το Kazakhstan, Ρωσία, Πολωνία και Γερμανία. Επίσης, προστίθεται και ένα οδικό δίκτυο που θα συμπλήρωνε το σύνολο του έργου. Ο άλλος δρόμος είναι θαλάσσιος. Ξεκινά από Ευρωπαϊκά λιμάνια (Γαλλία, Ελλάδα, Ολλανδία), διασχίζει το κανάλι του Suez, την Ερυθρά θάλασσα και τον Ινδικό Ωκεανό, περνά από Σιγκαπούρη για να πάει μέχρι Σαγκάη. Το έργο αυτό ονομάζεται στα αγγλικά «One Belt, One Road». Η κινέζικη κυβέρνηση ξεμπλόκαρε τη διετία 2015-2016 πάνω από 800 δισεκ. ευρώ επενδύσεις για 900 έργα. Με 101 συναλλαγές στην Ευρώπη έναντι 54 στις Η.Π.Α., η Γηραιά Ήπειρος ήταν το 2016 η πρώτη προτίμηση της Κίνας μέσα στον κόσμο για επενδύσεις και εξαγορές. Για τους Κινέζους αποφασίζοντες, η Γηραιά Ήπειρος παρουσιάζει μια μοναδική πολιτική σταθερότητα μέσα στον κόσμο. Επιπλέον είναι πιο ανοιχτή από τις Η.Π.Α. σε ξένους επενδυτές.
Το 2015, πρώτη τοποθετείται η Ιταλία για τους Κινέζους επενδυτές με 7,8 δισεκ. USD, ακολουθούμενη από τη Γαλλία με 3,6 δισεκ. USD. Στη συνέχεια, το Ηνωμένο Βασίλειο με 3,3 δισεκ. USD, μετά η Ολλανδία με 2,5 δισεκ. USD, η Γερμανία με 1,3 δισεκ. USD και η Ελβετία με 1,27 δισεκ. USD.
Οι επενδύσεις της αφορούσαν την αυτοκινητοβιομηχανία, ακίνητα, ξενοδοχεία, τεχνολογίες πληροφόρησης και επικοινωνίας.
Μερικές σημαντικές επενδύσεις είναι η εξαγορά των ελαστικών Pirelli για 7,3 δισεκ. ευρώ από την Chemchina, η συμμετοχή της κινέζικης Casil Europe στο κεφάλαιο της εταιρείας ΑΤΒ (Aeroport Toulouse – Blagnac, είναι το τέταρτο μεγαλύτερο αεροδρόμιο της Γαλλίας), για 308 εκατομ. ευρώ και διατηρεί το 49.99% του μετοχικού κεφαλαίου. Το αεροδρόμιο της Francfort – Hahn (το δεύτερο της Francfort) πέρασε υπό τον έλεγχο της Shanghai Yiqian Trading Company.
Η Κίνα εκδηλώνει επίσης το ενδιαφέρον της και για χώρες που υποφέρουν από κρίση, όπως η Ελλάδα (εξαγορά του λιμανιού του Πειραιά από την Cosco).
Στον τομέα των σιδηροδρόμων, υπάρχει μεγάλος ανταγωνισμός μεταξύ της δυνατής κινέζικης επιχείρησης CRRC και δύο μεγάλων ευρωπαϊκών – Alstom (Γαλλία) και Siemens (Γερμανία) – που ενώθηκαν το 2017. Αυτή η ένωση έδωσε το νούμερο 2 σε ότι αφορά το σιδηροδρομικό υλικό και νούμερο 1 σε ότι αφορά τη σηματοδότηση.
Σε επίπεδο αθλητισμού – ποδοσφαίρου, η Suning πήρε τη Milan τον Ιούνιο του 2016, η ομάδα επιχειρήσεων Recon εξαγόρασε την Aston Villa (Μάιος 2016), η Wang Jianlin πήρε συμμετοχή στο κεφάλαιο της Atletico Madrid 20% και η China Media 13% στη Manchester City. Επίσης ποδοσφαιρικές ομάδες της Κίνας προσφέρουν μυθικά ποσά σε Ευρωπαίους ποδοσφαιριστές που είναι στη δύση της καριέρας τους.
Τουρισμός
Στον τομέα του τουρισμού έχουμε την εξαγορά του Club Mediterranee τον Ιανουάριο του 2015 από την εταιρεία Fosun με το ποσό των 939 εκατομ. ευρώ. Η εξαγορά διεξήχθη στο χρηματιστήριο του Παρισιού όπου δόθηκε μεγάλη μάχη. Η Fosun συνεχίζει και σε άλλους τομείς εξαγορές: 86% συμμετοχή στη Gland Pharma (φαρμακευτική επιχείρηση στην Ινδία, 1,3 δισεκ. USD), 17% συμμετοχή στο κεφάλαιο της Banco Comercial Portugues, η μεγαλύτερη εισηγμένη τράπεζα στην Πορτογαλία.
Η επιλογή της Fosun είναι πολύ ενδιαφέρουσα και ορθολογική. Το 2016, οι ροές τουριστών έφθασαν 1,2 δισεκ. άτομα (Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού). Υπάρχει μια αύξηση 4% το χρόνο. Η ζώνη Ασίας – Ειρηνικού δέχθηκε 303 εκατομ. επισκέπτες (+8%). Όπως όμως η παγκόσμια οικονομία μετατίθεται προς την Ασία, έτσι και ο τουρισμός πηγαίνει προς τα εκεί. Το 2015, η Fosun ανακοίνωσε τη συμμετοχή 5% στο κεφάλαιο της αγγλικής εταιρίας Thomas Cook, νούμερο 2 του Ευρωπαϊκού τουρισμού.
Η Κίνα έστειλε 107 εκατ. Τουρίστες σε όλο τον κόσμο το 2014. Είναι η πιο μεγάλη αγορά δημιουργίας του διεθνούς τουρισμού. Οι Κινέζοι τουρίστες ξοδεύουν 146 δισεκ. ευρώ κάθε χρόνο (στοιχεία του 2014). Η Κινέζικη Ακαδημία Τουρισμού προβλέπει 174 εκατομ. Τουρίστες το 2018. Για το λόγο αυτό οι Κινέζοι επενδυτές εκτός από εξαγορές επιχειρήσεων του κλάδου, θέλουν και στρατηγικές συνεργασίες ώστε να προσελκύσουν ξένους τουρίστες στη χώρα τους (θέλουν η Κίνα να γίνει η πρώτη αγορά τουρισμού παγκοσμίως).
Συμπεράσματα – Στρατηγικές ανάπτυξης
Ο συγγραφέας αναρωτιέται αν η Κίνα θα βγει κερδισμένη από τον οικονομικό πόλεμο με τις Η.Π.Α. Η απάντηση: «Αν και ο Donald Trump εφαρμόζει τις απειλές του, ο κινέζικος Δράκος κατέχει την απαραίτητη δύναμη για να κερδίσει τελικά» (γνώμη του Joschka Fischer, Le Point, 12 Ιανουαρίου 2017, no 2314). Στην ερώτηση: «Ποιός θα εκμεταλλευτεί τα νέα παγκόσμια δεδομένα: η Ρωσία ή η Κίνα?». «Η Κίνα ασφαλώς. Η Ρωσία, αν και πυρηνική δύναμη, είναι αδύναμη. Στο οικονομικό πλάνο, η θέση της ομοιάζει με χώρα της Δυτικής Αφρικής. Αντίθετα, η Κίνα είναι σε διαρκή άνοδο και εκσυγχρονίζεται. Το ερώτημα είναι αν η άνοδός της θα γίνει με συνεργασία ή με δυναμική αναμέτρηση. Σε μερικά θέματα – κλειδιά, όπως η αλλαγή του κλίματος και το παγκόσμιο ελεύθερο εμπόριο, η Κίνα θα πάρει το ρόλο των Η.Π.Α.»
Πολλοί θεωρούν ότι η Κίνα είναι ένας γίγαντας με πήλινα πόδια.
Ο συγγραφέας αναφέρει μερικά προβλήματα τα οποία απασχολούν την κινέζικη κυβέρνηση:
- Έλλειψη εξειδικευμένου εργατικού δυναμικού.
- Ο πληθυσμός της γηράσκει.
- Σκληρός ανταγωνισμός με άλλα κράτη της Νότιας - Ανατολικής Ασίας: Bangladesh, Vietnam, κ.α.
- Αναγκαία αύξηση της μεσαίας τάξης.
- Φούσκα ακινήτων που μεγαλώνει όλο και περισσότερο.
- Κίνδυνοι που αφορούν το χρηματοοικονομικό σύστημα, αύξηση του χρέους και αύξηση των επισφαλών απαιτήσεων.
- Η ρύπανση έχει πάρει ανησυχητικές διαστάσεις και ο αριθμός των καρκίνων βαίνει αυξανόμενος.
- Η Κίνα δεν είναι μια δημοκρατική χώρα.
Από την άλλη πλευρά, ο συγγραφέας αναφέρει ότι η Κίνα παραμένει η πρώτη αγορά αυτοκινήτου. Οι ξένες επενδύσεις στην Κίνα είναι περίπου ισοδύναμες με τις κινέζικες στο εξωτερικό. Αναγνωρίζεται ότι η Κίνα πέτυχε ένα βαθύ μετασχηματισμό της οικονομίας της σε 40 χρόνια και πέρασε από ένα από τα πιο φτωχά κράτη σε μια εκλάμπουσα δεύτερη οικονομία του κόσμου, η οποία θα γίνει πρώτη τα επόμενα δέκα χρόνια.
Τελειώνοντας ο συγγραφέας αναφέρει ότι η κατευθυντήρια γραμμή της Κίνας θα είναι «marxisme – leninisme» ως βασική ιδεολογία αναφοράς του Κράτους. Η στρατηγική θα είναι: Επιχειρηματικές δραστηριότητες: ναι. Άνοιγμα της πόρτας στη δημοκρατία: όχι.
Μπορεί ο κόσμος να ακολουθήσει το παράδειγμα της Κίνας και να δώσει ελπίδα και σε άλλα ολοκληρωτικά κράτη, μικρά και μεγάλα;
Κωνσταντίνος Ζοπουνίδης
Πολυτεχνείο Κρήτης, Ακαδημαϊκός, Βασιλική Ακαδημία Οικονομικών και Χρηματοοικονομικών της Ισπανίας, Ακαδημαϊκός, Βασιλική Ευρωπαϊκή Ακαδημία των Διδακτόρων, Distinguished Research Professor, Audencia Business School, Γαλλία
https://m.naftemporiki.gr/story/1382117