Ιράν

Η Ρωσία και το Ιράν ιστορικά είχαν μια περίπλοκη και μερικές φορές ανταγωνιστική σχέση. Αλλά από τον Φεβρουάριο του 2022, το Ιράν έχει γίνει ένας απαραίτητος υποστηρικτής του πολέμου της Ρωσίας, προμηθεύοντάς την με μη επανδρωμένα αεροσκάφη που έχουν σκοτώσει Ουκρανούς στρατιώτες και πολίτες και έχουν καταστρέψει τις ουκρανικές υποδομές. Το Ιράν -όπως η Κίνα, η Βόρεια Κορέα και η Ρωσία- επιδιώκει να αμφισβητήσει την υπό την ηγεσία των ΗΠΑ διεθνή τάξη.

Για αιώνες, οι Περσικές και Ρωσικές αυτοκρατορίες ήταν αντίπαλες και πολέμησαν μια σειρά από πολέμους τον δέκατο όγδοο και δέκατο ένατο αιώνα. Αυτοί οι πόλεμοι οδήγησαν διαδοχικές ιρανικές δυναστείες να παραχωρήσουν τα τρία κράτη του Νότιου Καυκάσου και το Νταγκεστάν στον Βόρειο Καύκασο στη Ρωσική Αυτοκρατορία. Η Σοβιετική Ένωση υποστήριξε αποσχιστικά κινήματα στο Ιράν τη δεκαετία του 1920. Και αμέσως μετά το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, η Μόσχα αρνήθηκε να αποσύρει τα στρατεύματά της από το βόρειο Ιράν, το οποίο είχε καταλάβει κατά τη διάρκεια του πολέμου. Οι Σοβιετικοί στη συνέχεια ανέπτυξαν μια κερδοφόρα οικονομική σχέση με το καθεστώς του σάχη, ενώ ταυτόχρονα υποστήριξαν το Ιρανικό Κομμουνιστικό Κόμμα. Στα πρώτα χρόνια μετά την ανατροπή του σάχη το 1979, οι σχέσεις μεταξύ Μόσχας και Τεχεράνης έγιναν τεταμένες. Οι νέοι ηγέτες του Ιράν ονόμασαν την αθεϊστική Σοβιετική Ένωση «Μικρότερο Σατανά», σε αντίθεση με τις Ηνωμένες Πολιτείες ως «Μεγάλο Σατανά». Η σοβιετική εισβολή στο Αφγανιστάν πυροδότησε περαιτέρω τα ισλαμικά αντισοβιετικά αισθήματα, αλλά οι δεσμοί βελτιώθηκαν μετά το τέλος του Σοβιετικού-Αφγανικού πολέμου.

Μόλις ο Πούτιν ανέλαβε τα καθήκοντά του το 2000, η ​​πυρηνική ενέργεια έγινε επίκεντρο της σχέσης, προς μεγάλη ανησυχία των Ηνωμένων Πολιτειών. Η Ρωσία επιτάχυνε την κατασκευή του πυρηνικού σταθμού ηλεκτροπαραγωγής Μπουσέρ και συμφώνησε να κατασκευάσει οκτώ ακόμη σταθμούς στο Ιράν. Όταν ο Μεντβέντεφ ήταν πρόεδρος, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Μπαράκ Ομπάμα τον έπεισε να συμμετάσχει στις αυστηρές κυρώσεις των Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) κατά του Ιράν, μετά την αποκάλυψη μυστικής εγκατάστασης εμπλουτισμού ουρανίου κοντά στην Κομ. Αλλά μετά την άρση των κυρώσεων, οι ρωσο-ιρανικές σχέσεις έγιναν πιο στενές.

Δεν είναι γνωστό τι λαμβάνει το Ιράν σε αντάλλαγμα για την τρέχουσα υποστήριξή του στον πόλεμο της Ρωσίας και αν οι εισαγωγές από τη Ρωσία ενισχύουν την ικανότητα του Ιράν να οπλίσει το εμπλουτισμένο ουράνιο του. Πριν από μια δεκαετία, ένας Ρώσος ειδικός στη Μέση Ανατολή ανέφερε μια συνομιλία με έναν Ρώσο διπλωμάτη ο οποίος είπε ότι «ένα φιλοαμερικανικό Ιράν είναι πολύ πιο επικίνδυνο για εμάς από ένα πυρηνικό Ιράν».

Από τη δεκαετία του 1990 έως το 2022, η Ρωσία παρείχε σημαντική στρατιωτική βοήθεια στο Ιράν σε χερσαίους, αεροδιαστημικούς και ναυτικούς τομείς. Αυτή επικεντρώθηκε περισσότερο στη μεταφορά υλικού παρά τεχνολογίας και αποτελούνταν από άρματα μάχης, τεθωρακισμένα οχήματα, αντιαρματικούς πυραύλους, μαχητικά αεροσκάφη και πυραύλους εδάφους-αέρος. Υπήρξε επίσης ανεπίσημη βοήθεια για τα προγράμματα βαλλιστικών πυραύλων του Ιράν και για ύποπτα προγράμματα χημικών και βιολογικών όπλων.

Πριν από τον πόλεμο του 2022 στην Ουκρανία, η Ρωσία και το Ιράν ήρθαν επίσης πιο κοντά όταν η Μόσχα ενεπλάκη στον εμφύλιο πόλεμο της Συρίας και ενώθηκε με το Ιράν στην υποστήριξη του πρώην Σύρου δικτάτορα Μπασάρ αλ Άσαντ. Η παρέμβαση της Ρωσίας ενίσχυσε επίσης το Σώμα των Φρουρών της Ιρανικής Επανάστασης που μάχεται εκεί. Πριν από τον Φεβρουάριο του 2022, φαινόταν ότι οι δύο χώρες συνεργάζονταν στενά στη Συρία παρά τις διαφορές τους σε θέματα όπως η οριοθέτηση της Κασπίας Θάλασσας.

Το Ιράν έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην υποστήριξη της Ρωσίας κατά το ξέσπασμα της πλήρους εισβολής στην Ουκρανία, αφού η Μόσχα απέτυχε να καταλάβει το Κίεβο σε τρεις ημέρες. Παρείχε μη επανδρωμένα αεροσκάφη Shahed, τα οποία οι δύο χώρες τώρα παράγουν από κοινού, και η ρωσο-ιρανική αμυντική συνεργασία έχει αυξηθεί σημαντικά από τότε. Η Ρωσία, ωστόσο, έχει περιοριστεί ως προς το πόσο από τον δικό της εξοπλισμό μπορεί να παραδώσει στο Ιράν, όπως μαχητικά αεροσκάφη SU-35 και τα συστήματα πυραυλικής άμυνας S-400 , δεδομένων των δικών της αναγκών καθώς η Μόσχα συνεχίζει τον πόλεμο.

Η Ρωσία και το Ιράν έχουν επίσης επισημοποιήσει αυτή τη σχέση. Τον Ιανουάριο του 2025, ο Ιρανός πρόεδρος Μασούντ Πεζεσκιάν ταξίδεψε στη Μόσχα για να υπογράψει μια ολοκληρωμένη συνθήκη στρατηγικής εταιρικής σχέσης με τη Ρωσία. Η συνθήκη παρουσιάστηκε ως μια σημαντική πρόοδος μεταξύ των δύο χωρών, αλλά αυτό είναι υπερβολή. Κωδικοποιεί κυρίως τους στενούς δεσμούς που έχουν αναπτυχθεί από τον Φεβρουάριο του 2022. Ορίζει επίσης ότι η Ρωσία δεν θα προσφύγει σε βοήθεια του Ιράν σε περίπτωση επίθεσης από τις Ηνωμένες Πολιτείες ή το Ισραήλ.

Ερωτήματα αιωρούνται επίσης σχετικά με τις ρωσο-ιρανικές σχέσεις από την ανατροπή του Άσαντ στη Συρία και την άνοδο στην εξουσία του Άχμεντ αλ-Σαράα, οι δυνάμεις του οποίου πολέμησαν τόσο τη Ρωσία όσο και το Ιράν κατά τη διάρκεια του μακροχρόνιου συριακού εμφυλίου πολέμου. Ενώ η Ρωσία και το Ιράν υποστήριξαν από κοινού τον Άσαντ, αυτή η συνεργασία δεν είναι πλέον επίκαιρη.

Η Ρωσία βλέπει το Ιράν ως μια σημαντική γέφυρα μεταξύ της Κεντρικής Ασίας, του Καυκάσου, της Μέσης Ανατολής και της Νότιας Ασίας, ενισχύοντας τη συνδεσιμότητα και την εμβέλεια του έργου του Πούτιν για την Ευρύτερη Ευρασία. Ένα βασικό στοιχείο αυτού του έργου είναι ο Διάδρομος Μεταφορών Βορρά-Νότου (INSTC). Η ολοκλήρωση του INSTC αποτελεί πλέον στρατηγικό στόχο για τη Μόσχα και ο διάδρομος θα διευκολύνει το εμπόριο μεταξύ Ρωσίας, Ιράν και άλλων περιφερειακών εταίρων, συνδέοντας την Ευρασία με τον Περσικό Κόλπο και τη Νότια Ασία. Η δυνατότητα παράκαμψης των χωρών που είναι ευθυγραμμισμένες με τη Δύση θα επιτρέψει στη Ρωσία όχι μόνο να αποφύγει τις κυρώσεις, αλλά και να διευκολύνει τους στενότερους δεσμούς με τις χώρες κατά μήκος του διαδρόμου.

Πριν από τις τρομοκρατικές επιθέσεις της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου 2023, η Ρωσία και το Ισραήλ διατηρούσαν στενές σχέσεις. Οι Ισραηλινοί περιέγραφαν τη Ρωσία ως γείτονα λόγω της παρουσίας της στη Συρία. Η Ρωσία συνεργάστηκε με το Ισραήλ για να αποτρέψει την υποστηριζόμενη από το Ιράν Χεζμπολάχ από το να επιτεθεί σε ισραηλινούς στόχους και το Ισραήλ παρέμεινε εξαρτημένο από τη Ρωσία για την ασφάλεια στο βορρά του. Από τις 7 Οκτωβρίου, η κατάσταση έχει αλλάξει καθώς η Ρωσία έχει υποστηρίξει τη Χαμάς και ο Πούτιν έχει αποστασιοποιηθεί από τον Ισραηλινό πρωθυπουργό Μπενιαμίν Νετανιάχου. Αλλά ταυτόχρονα, η Ρωσία δεν συμμερίζεται τη δέσμευση του Ιράν για την καταστροφή του Ισραήλ. Το ένα έκτο του πληθυσμού του Ισραήλ προέρχεται από την πρώην Σοβιετική Ένωση και υπάρχουν πολλαπλοί οικογενειακοί και επιχειρηματικοί δεσμοί μεταξύ Ρωσίας και Ισραήλ.

Φυσικά, ένα σημαντικό στοιχείο της ρωσο-ιρανικής σχέσης είναι ιδεολογικό: η κοινή τους εχθρότητα προς τις Ηνωμένες Πολιτείες και η δέσμευσή τους σε έναν κόσμο μετά τη Δύση. Ο Πούτιν έχει δηλώσει ότι θεωρεί το Ιράν σημαντικό για τη «διαμόρφωση μιας πιο δίκαιης πολυπολικής παγκόσμιας τάξης».

Η Ρωσία και το Ιράν έχουν έρθει πιο κοντά από τον Φεβρουάριο του 2022 λόγω της απομόνωσής τους από μεγάλο μέρος του κόσμου. Αλλά αυτό θα μπορούσε να αλλάξει εάν ο πόλεμος με την Ουκρανία τελειώσει και οι νέες προσπάθειες επαναφοράς του Τραμπ οδηγήσουν σε μια αποκατάσταση των σχέσεων ΗΠΑ-Ρωσίας. Πώς θα μπορούσε αυτό να αλλάξει τη σχέση Ρωσίας-Ιράν; Με τα χρόνια, το Ιράν έχει γίνει ολοένα και πιο σημαντικό μέρος της προσπάθειας του Πούτιν να αντικαταστήσει το τρέχον διεθνές σύστημα με μια μετα-Δυτική τάξη στην οποία οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν μπορούν πλέον να ορίζουν τους κανόνες. Ακόμα κι αν αρθούν οι κυρώσεις των ΗΠΑ κατά της Μόσχας και βελτιωθούν οι σχέσεις ΗΠΑ-Ρωσίας, το Ιράν θα παραμείνει τόσο πολιτικός σύμμαχος όσο και πελάτης για τα ρωσικά προϊόντα. Εάν οποιαδήποτε χώρα βιώσει αλλαγή καθεστώτος, η κατάσταση θα μπορούσε να φαίνεται διαφορετική. Αλλά προς το παρόν, οι ηγέτες στη Μόσχα και την Τεχεράνη φαίνεται να είναι ασφαλώς προστατευμένοι, ακόμη και αν οι αντίστοιχοι πληθυσμοί τους παραμένουν επιφυλακτικοί ο ένας απέναντι στον άλλον. Όπως ακριβώς μια προσέγγιση ΗΠΑ-Ρωσίας δεν θα καταφέρει να διαχωρίσει τη Ρωσία από την Κίνα, έτσι και οι καλύτεροι δεσμοί με την Ουάσινγκτον δεν θα ωθήσουν τη Μόσχα να διακόψει τη συνεργασία που έχει αναπτύξει με την Τεχεράνη.

Κατά τη διάρκεια της κυβέρνησης Ομπάμα, η Ρωσία έπαιξε θετικό ρόλο στις διαπραγματεύσεις για τη συμφωνία του Κοινού Ολοκληρωμένου Σχεδίου Δράσης (JCPOA) που περιορίζει το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν. Ωστόσο, ο Τραμπ απέσυρε τις Ηνωμένες Πολιτείες από αυτήν τη συμφωνία κατά τη διάρκεια της πρώτης του θητείας. Τώρα επιδιώκει να διαπραγματευτεί μια νέα πυρηνική συμφωνία και ο Πούτιν έχει προσφερθεί να βοηθήσει στη διευκόλυνση μιας τέτοιας συμφωνίας. Ωστόσο, η στάση του Κρεμλίνου απέναντι σε μια νέα συμφωνία είναι αμφίσημη. Η άρση των κυρώσεων κατά του Ιράν δεν είναι απαραίτητα προς το συμφέρον της Ρωσίας, καθώς το Ιράν θα μπορούσε να παράγει πρόσθετους όγκους πετρελαίου και να ανταγωνιστεί ξανά τη Ρωσία στη διεθνή αγορά. Έτσι, το ιδανικό σενάριο για το Κρεμλίνο θα ήταν πιθανώς να συνεχιστούν οι διαπραγματεύσεις επ' αόριστον χωρίς λύση.

Η επίθεση του Ισραήλ στο Ιράν υπογραμμίζει το δίλημμα που αντιμετωπίζει η Μόσχα στις σχέσεις της με την Τεχεράνη - και τα όρια της επιρροής της. Η Ρωσία καταδίκασε αμέσως τις επιθέσεις, και ο Πούτιν και ο Σι ζήτησαν κατάπαυση του πυρός και διαπραγματεύσεις. Αλλά η Ρωσία έχει κάνει ελάχιστα για να βοηθήσει το Ιράν στρατιωτικά και δεν είναι υποχρεωμένη να το κάνει από τους όρους της συνθήκης στρατηγικής εταιρικής σχέσης τους. Χρειάζεται το Ιράν λιγότερο από ό,τι στην αρχή του πολέμου στην Ουκρανία, επειδή τώρα είναι σε θέση να κατασκευάσει έως και 2.700 ιρανικής σχεδίασης μη επανδρωμένα αεροσκάφη Shahed το μήνα εντός της Ρωσίας.

Οι σχέσεις της Ρωσίας με το Ιράν συνδέονται πράγματι με τους περίπλοκους δεσμούς της με το Ισραήλ. Παρά την επιδείνωση των ισραηλινο-ρωσικών σχέσεων από τις 7 Οκτωβρίου 2023, τόσο η Μόσχα όσο και η Ιερουσαλήμ θέλουν να διατηρήσουν τους διμερείς τους δεσμούς. Η Ρωσία δεν συμμερίζεται τον δηλωμένο στόχο του Ιράν να καταστρέψει το Ισραήλ και μπορεί να έχει περισσότερα να κερδίσει οικονομικά από το Ισραήλ παρά από το Ιράν.